Mediacja w postępowaniu cywilnym – zasady, koszty

Czym jest mediacja?

Mediacja stanowi jedną z metod pozasądowego rozstrzygania sporów. Jest ona dobrowolna i prowadzi do zawarcia ugody. Jest prowadzona przez bezstronnego mediatora, a jej celem jest doprowadzenie do ugodowego załatwienia sporu. Postępowanie mediacyjne może zostać przeprowadzone zarówno w postępowaniu w sprawach cywilnych jak i w postępowaniu w sprawach karnych. Rosnąca z roku na rok liczba spraw sądowych, a co za tym idzie długotrwałość toczących się postępowań, prowadzą do wzrostu zainteresowania pozasądowymi metodami rozstrzygania sporów. Jednym z nich, zyskujących coraz większą popularność, jest właśnie mediacja.

Mediacja w postępowaniu cywilnym

W postępowaniu cywilnym mediacja może być przeprowadzona we wszystkich sprawach, w których zgodnie z obowiązującymi przepisami, może zostać zawarta ugoda. Mediację prowadzi się na podstawie umowy o mediację albo postanowienia sądu kierującego strony do mediacji. Zgodnie z art. 183¹ § 1 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (dalej jako „k.p.c.”) mediacja jest dobrowolna. Oznacza to, że żadna ze stron nie może zostać zmuszona do jej przeprowadzenia, nawet jeśli wcześniej zawarła z drugą stroną umowę o mediację. Ponadto, każda ze stron może cofnąć zgodę na mediację, także po rozpoczęciu postępowania mediacyjnego.

Kodeks postępowania cywilnego nie reguluje przebiegu postępowania mediacyjnego. Mediator wybiera właściwą formę, prowadzi mediację przy wykorzystaniu różnych metod zmierzających do polubownego rozwiązania sporu, w tym poprzez wspieranie stron w formułowaniu przez nie propozycji ugodowych, lub na zgodny wniosek stron może wskazać sposoby rozwiązania sporu, które nie są dla stron wiążące (art. 183^3a k.p.c.). Istotą postępowania mediacyjnego jest więc dobrowolność oraz brak formalizmu, dający stronom znacznie większą swobodę w prezentowaniu swoich stanowisk oraz oczekiwań, aniżeli w toku sformalizowanego postępowania sądowego.

Postępowanie mediacyjne nie jest jawne. Mediator oraz strony uczestniczące w mediacji są zobowiązane zachować w tajemnicy fakty, o których dowiedziały się w związku z mediacją. Ponadto bezskuteczne jest powoływanie się w toku postępowania przed sądem na propozycje ugodowe lub inne oświadczenia składane w toku postępowania mediacyjnego, oznacza to, że nawet jeśli strona ujawni okoliczności uzyskane w toku mediacji, sąd nie weźmie ich pod uwagę (art. 183⁴ § 1 i 2 k.p.c.).

Z przebiegu mediacji sporządza się protokół. Jeśli mediacja doprowadziła do zawarcia ugody między stronami, ugodę zamieszcza się w treści protokołu lub załącza się do niego. Strony podpisują zawartą ugodę, co jest jednoznaczne z wystąpieniem do sądu z wnioskiem o jej zatwierdzenie. Właściwym do zatwierdzenia ugody jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy lub sąd rozpoznający sprawę (tj. sąd, który wydał postanowienie o skierowaniu do postępowania mediacyjnego).

Jeżeli zawarta ugoda nadaje się do wykonania w drodze egzekucji, wówczas sąd wraz z zatwierdzeniem ugody, nada jej klauzulę wykonalności. Ugoda zawarta przed mediatorem, z chwilą jej zatwierdzenia, uzyskuje moc prawną ugody zawartej przed sądem.

W przypadku mediacji umownej, odbywa się ona najczęściej jeszcze przed wszczęciem postępowania sądowego. Wówczas strony umowy, które widzą możliwość polubownego rozstrzygnięcia sporu, zgłaszają się do wybranego ośrodka mediacyjnego, gdzie w oparciu o umowę o przeprowadzenie mediacji zawartą z mediatorem, toczy się postępowanie.

Koszty postępowania mediacyjnego

Niewątpliwą zaletą tego rodzaju postępowania są jego koszty. Kształtują się one różnie w zależności od tego, czy jest prowadzona w oparciu o postanowienie sądu, czy na podstawie umowy o mediację.  W tym pierwszym wypadku zasady określenia kosztów są uregulowane w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 czerwca 2016 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym. W sprawach o prawa majątkowe wynagrodzenie mediatora wynosi 1 % wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 150 zł i nie więcej niż 2.000 zł za całe postępowanie. W sprawach, w których nie da się ustalić wartości przedmiotu sporu oraz w sprawach o prawa niemajątkowe wynagrodzenie wynosi 150 zł za pierwsze posiedzenie oraz 100 zł za każde kolejne, przy czym łącznie wynosi nie więcej niż 450 zł. Koszty te mogą również objąć wydatki związane z dojazdem mediatora, najmem pomieszczenia przeznaczonego do mediacji oraz  wydatki na korespondencję.

Ponadto zgodnie z art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. h ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o  kosztach sądowych w sprawach cywilnych (dalej jako „u.k.s.c.”) sąd z urzędu zwraca całość opłaty sądowej od pozwu, jeżeli przed rozpoczęciem rozprawy zawarto ugodę. Jeżeli do zawarcia ugody doszło po rozpoczęciu rozprawy, wówczas zgodnie z art. 79 ust. 1 pkt 2 lit. a u.k.s.c. zwrot będzie obejmował trzy czwarte uiszczonej opłaty.

W przypadku mediacji umownej, koszty postępowania są ustalane pomiędzy stronami, a mediatorem.

Postępowanie mediacyjne - czy warto?

Postępowanie mediacyjne jest coraz częściej wybieraną metodą rozwiązywania sporów. Przede wszystkim jest doceniane z uwagi na brak formalizmu, który niejednokrotnie ułatwia stronom przedstawienie swoich stanowisk i uzyskanie zadowalającego je kompromisu. Ponadto jest to postępowanie znacznie szybsze, aniżeli postępowanie sądowe, którego czas trwania wynosi niekiedy wiele lat. Niewątpliwą zaletą tego postępowania są jego niskie koszty.
W związku z powyższym warto zaznajomić się z zasadami prowadzenia mediacji i brać ją pod uwagę w razie zaistnienia sporu. Dzięki skorzystaniu z tej metody możemy bowiem zaoszczędzić nie tylko czas i pieniądze, ale także uniknąć zaognienia konfliktu powstałego między stronami oraz stresu związanego z postępowaniem sądowym.

Aneta Frydrych, aplikantka radcowska, Lubasz i Wspólnicy – Kancelaria Radców Prawnych sp.k.