Pracownik czy osoba pracująca na własny rachunek w Niemczech?

Dla wyjaśnienia problemu:

Niemiecki kodeks karny (StGB) w § 266 przewiduje m.in. kary pozbawienia wolności do pięciu lat albo grzywnę w wypadku, gdy pracodawca nie odprowadza składek na ubezpieczenie społeczne pracowników.

W rozpatrywanym w ostatniej instancji przez Trybunał Związkowy (Bundesgerichtshof, Az.: 1 StR 478/09) przypadku oskarżony rozprowadzał prospekty za pomocą 90 polskich obywateli, przy czym każdy z nich prowadził działalność gospodarczą na własny rachunek i był zameldowany jako roznosiciel prospektów. Oskarżony nie odprowadzał z tego powodu ani podatków od wynagrodzenia ani składek na ubezpieczenie społeczne. Sąd Krajowy Monachium II skazał go z tego powodu m. in. za oszustwo podatkowe i z powyższego § 266a StGB.

Sąd stwierdził, że oskarżony był pracodawcą. Nie jest przy tym miarodajne w jaki sposób strony umownie regulowały swoją współpracę, ale to, czy także w rzeczywistości prowadzili oni działalność gospodarczą na własny rachunek. Sąd stwierdził, że roznosiciele prospektów byli całkowicie zintegrowani w zakładzie oskarżonego.

Oskarżony ustalał czas pracy, przydzielał wózki do rozwożenia prospektów i gazet i zawoził pracowników do przeznaczonych dla nich okręgów roznoszenia. Polscy obywatele pracowali na pełnym etacie tak, że nie mieli oni nawet możliwości pracowania u innych zleceniodawców. Ich praca została wynagradzana w godzinnych stawkach.

Roznosiciele prospektów nie mieli własnych pomieszczeń firmowych i w większości wypadków nie znali wystarczająco języka niemieckiego, aby prowadzić samodzielnie działalność gospodarczą na terenie Niemiec. Przy tej okazji wskazujemy na § 7a Kodeksu Socjalnego IV (Sozialgesetzbuch IV), który przewiduje możliwość sprawdzenia przez urząd pracy (Agentur für Arbeit) czy wykonywana praca jest samodzielną czy zależną. Osoba zatrudniająca samodzielne jednoosobowe firmy może zatem -  żeby uniknąć konfliktów z prawem karnym i podatkowym - zwrócić się z odpowiednim zapytaniem do urzędu pracy.

Od dnia 30.04.2011r. zniesione będą w Niemczech ograniczenia swobody zatrudniania pracowników z Polski (tzw. Arbeitnehmerfreizügigkeit). Zasadniczo nie obowiązują żadne terminy przejściowe dla osób prowadzących działalność gospodarczą na własny rachunek, którzy korzystają z prawa do posiadania siedziby firmy w Niemczech lub do świadczenia usług.

Według jurysdykcji Trybunału Europejskiego osiedlenie się firmy oznacza faktyczne prowadzenie działalności gospodarczej poprzez firmę, posiadającą stałą siedzibę w innym państwie członkowskim przez czas nieokreślony. Jednakże dla wykorzystania własnych pracowników w niemieckiej siedzibie (z wyjątkiem tzw. personelu kluczowego) obowiązują powyższe ograniczenia do dnia 30.042011r. dotyczące swobody zatrudniania pracowników (Podstawa prawna: Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, E, 236 z 23.09.2003).

Tak więc ograniczenia przejściowe nie obowiązują dla firm samodzielnych (bez pracowników).

Zobacz również: Majątkowe prawo małżeńskie w Niemczech

Kto pracuje na własny rachunek?

Nieporozumienia mogą bowiem prowadzić, zarówno dla zleceniodawcy jak i dla samodzielnego zleceniobiorcy (podwykonawcy), do negatywnych skutków. Przede wszystkim chodzi o rozgraniczenie pomiędzy samodzielnym podwykonawcą a zatrudnionym pracownikiem.

Zgłoszenie działalności gospodarczej (Gewerbe) nie jest samo w sobie dowodem prowadzenia samodzielnej działalności gospodarczej w sensie prawnym. Najważniejszym założeniem dla działalności samodzielnej jest prowadzenie jej na własny rachunek, a więc na własne ryzyko, odpowiedzialność i z własnej inicjatywy.

Najważniejsze warunki oceny pracy przez niemieckie urzędy jako „samodzielny podwykonawca”:
- niepodleganie nadzorowi i wskazówkom zleceniodawcy w taki sposób jak
zatrudniony pracownik,
- określanie miejsca i czasu pracy (nie obowiązują stałe godziny pracy) należy do podwykonawcy,
- podwykonawca nie może być zintegrowany w zakładzie pracy zleceniodawcy, więc nie może być z natury rzeczy jego pracownikiem,
- niedozwolone jest zatrudnienie na stałe,
- niedozwolony jest zakaz wykonywania pracy dodatkowej i w konkurencyjnych firmach,
- zleceniobiorca nie musi wykonać zleconej pracy samodzielnie.

Poza tym:
- podwykonawca wystawia po zakończeniu prac rachunek i wykazuje oddzielnie VAT,
- zleceniobiorca nie ma prawa do wynagrodzenia w czasie choroby i urlopu,
- podwykonawca musi mieć zameldowaną działalność gospodarczą.

Rozgraniczenie pomiędzy samodzielnym podwykonawcą a zatrudnionym pracownikiem mogą być w konkretnym przypadku bardzo trudne. Możliwe jest zatem, że różne urzędy (Urząd Finansowy, Kasa Chorych  np. AOK, Urząd Pracy lub Urząd Celny), które sprawują w tym zakresie kontrolę, przy ocenie „zależny pracownik” albo „samodzielny podwykonawca” mogą stosować różne kryteria.

Powyższe podane kryteria rozgraniczające podwykonawcę od zatrudnionego pracownika zostały ustalone przez jurysdykcję niemieckich sądów pracy, ds. socjalnych i ds. finansowych.

Przy ocenie, czy dana osoba pracuje na własny rachunek, chodzi też przede wszystkim o uwzględnienie całokształtu okoliczności konkretnego przypadku.

Wskazówki do ubezpieczenia zdrowotnego

Od 01.01.2009 dla wszystkich osób, posiadających stałe miejsce zamieszkania na terenie Niemiec, istnieje obowiązek ubezpieczenia na wypadek choroby.

Wskazówki do ustawowego ubezpieczenia emerytalnego

Zgodnie z § 2 ust. 1 nr 9 SGB VI (niemiecki Kodeks Socjalny) do ubezpieczenia emerytalnego zobowiązani są samodzielni przedsiębiorcy, którzy w związku ze swoją samodzielną działalnością nie zatrudniają regularnie pracowników, podlegających obowiązkowi ubezpieczenia i którzy pracują przez cały czas i przede wszystkim dla jednego zleceniodawcy.

Zobacz również serwis: Praca za granicą