Renta wdowia miała pomóc, a wywołała gniew. Seniorzy mówią o wykluczeniu i niesprawiedliwości

• Renta wdowia nie przysługuje, bo strata małżonka była zbyt wcześnie!
• Czy przepisy są o rencie wdowiej są niezgodne z Konstytucją?
• Kontrowersje: czy nowe prawo narusza prywatność?
• Co dalej w sprawie renty wdowiej?
• Czym jest renta wdowia, co to za nowe świadczenie?
• Kto może się ubiegać rentę wdowią? Jakie są warunki?
• Jak złożyć wniosek o rentę wdowią?

„Dla wielu obywateli renta wdowia miała być wsparciem w trudnym okresie życia. Dziś część z nich czuje się pominięta” – czytamy na łamach „Dziennika Gazety Prawnej”. Wprowadzone przepisy miały stworzyć system sprawiedliwszy – tak przynajmniej deklarowano. Ale rzeczywistość pokazała co innego. Jak ujawnia „DGP”, kluczowy problem dotyczy warunku, który – jak się okazuje – wyklucza wiele osób z możliwości skorzystania ze świadczenia. Brzmi on niewinnie, ale jego skutki są dalekosiężne.

Renta wdowia nie przysługuje, bo strata małżonka była zbyt wcześnie!

Zgodnie z obowiązującym prawem, renta wdowia przysługuje tylko tym osobom, które nabyły prawo do renty rodzinnej nie wcześniej niż pięć lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego. W praktyce oznacza to, że ci, którzy utracili małżonka zbyt wcześnie – są pozbawieni tego wsparcia. To właśnie ten przepis budzi największe emocje.

„Jak poinformował nas ZUS, jest to druga – po zbyt wysokiej kwocie aktualnie wypłacanego świadczenia – przyczyna odmowy wypłaty renty wdowiej” – podaje dziennik. Kwestia ta wywołała poruszenie nie tylko wśród samych zainteresowanych, ale także wśród ekspertów i instytucji. Liczba skarg kierowanych do Rzecznika Praw Obywatelskich wciąż rośnie.

Czy przepisy są o rencie wdowiej są niezgodne z Konstytucją?

„W ocenie rzecznika nowe przepisy mogą naruszać konstytucyjną zasadę równości, a przyjęte kryterium wieku, w którym nastąpiła utrata małżonka, cechuje się arbitralnością i brakiem proporcjonalności” – czytamy dalej w „Dzienniku Gazecie Prawnej”. Czy rzeczywiście mamy do czynienia z jawną niesprawiedliwością? Czy państwo w imię systemowych uproszczeń wykluczyło tych, którzy najbardziej potrzebują wsparcia?

Opinię RPO podziela również dr Katarzyna Kalata, radca prawny z Kancelarii Kalata. Jej zdaniem: "Istnieją podstawy do złożenia skargi do TK w tej sprawie – zarówno ze względu na zasadę równości, jak i zasadę proporcjonalności oraz sprawiedliwości społecznej". To mocna deklaracja. Ale nie jedyna. Głos zabierają także naukowcy, którzy dostrzegają nie tylko problem prawny, ale też społeczny.

Kontrowersje: czy nowe prawo narusza prywatność?

Marcin Krajewski, adiunkt w Katedrze Prawa Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Polityki Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego, wskazuje na jeszcze inny, nie mniej istotny aspekt: „Przepisy ingerują w sferę prywatności i autonomii jednostki.”

Według Krajewskiego ustawodawca de facto narzuca sposób przeżywania żałoby i model życia po utracie małżonka. Jak tłumaczy „DGP”: „Osoba, która utraciła małżonka w młodym wieku, powinna ułożyć sobie życie na nowo; z kolei osoba korzystająca z renty wdowiej, aby nie utracić świadczenia, powinna pozostać w nieformalnym związku partnerskim.” Czy państwo ma prawo oceniać, kto już „powinien się pozbierać”? Czy wsparcie finansowe ma być zależne od tego, czy ktoś pozostaje samotny czy nieformalnie związany?

„Tego rodzaju założenia są sprzeczne z zasadą ochrony życia prywatnego i rodzinnego” – podkreśla gazeta. To już nie tylko głos prawników, ale szersze społeczne echo. Coraz częściej słychać pytania: Dlaczego wdowa lub wdowiec musi spełniać warunki, które ocierają się o absurd? Czy faktycznie można mówić o „sprawiedliwości społecznej”, gdy wielu zostaje bez pomocy?

Co dalej w sprawie renty wdowiej?

Czy ustawodawca wsłucha się w głosy krytyki? Czy rzeczywiście dojdzie do skargi konstytucyjnej? A może potrzebna będzie szersza debata nad tym, jakie wartości powinny stać u podstaw systemu emerytalnego i rentowego?

Jedno jest pewne: sprawa renty wdowiej to coś więcej niż przepis. To opowieść o ludziach, emocjach i poczuciu niesprawiedliwości. A to – jak pokazuje historia – potrafi wywołać prawdziwą burzę.

Czym jest renta wdowia, co to za nowe świadczenie?

Przypomnijmy, że renta wdowia to nowy mechanizm wsparcia finansowego, wprowadzony ustawą przyjętą przez rząd, który dostrzegł trudną sytuację seniorów. Dzięki niemu osoby spełniające określone warunki mogą pobierać część świadczenia po zmarłym współmałżonku, zachowując jednocześnie swoją dotychczasową emeryturę lub rentę.

Ministra rodziny, pracy i polityki społecznej Agnieszka Dziemianowicz-Bąk wyjaśniła, że program powstał na podstawie projektu obywatelskiego, pod którym podpisy zbierała Lewica oraz strona społeczna. „Udało się wówczas zebrać ponad 200 tys. takich podpisów, projekt trafił do Sejmu i to on stał się fundamentem tego rządowego programu” - powiedziała Dziemianowicz-Bąk.

Według resortu, średnia wysokość świadczenia w pierwszym okresie, czyli w latach 2025–2026, będzie wynosiło około 300 zł miesięcznie. To efekt wprowadzenia przepisów umożliwiających:

• od 1 lipca 2025 r. do 31 grudnia 2026 r. – wypłatę 15% drugiego świadczenia,
• od 1 stycznia 2027 r. – zwiększenie tej kwoty do 25%.

Co ważne, obowiązuje też limit – maksymalna wysokość łącznych świadczeń nie może przekroczyć trzykrotności minimalnej emerytury. Gdy suma świadczeń przekroczy trzykrotność najniższej emerytury, świadczenie zostanie pomniejszone o kwotę przekroczenia. Jeśli wysokość dotychczas pobieranego świadczenia przekracza trzykrotność najniższej emerytury, prawo do renty wdowiej nie będzie przysługiwać. Oznacza to, że np. jeśli ktoś otrzymuje emeryturę w wysokości 5,7 tys. zł brutto, to nie będzie miał prawa do renty wdowiej.

Przy obliczaniu kwoty renty wdowiej, którą porównuje się z limitem wynoszącym trzykrotność najniższej emerytury, uwzględnia się także świadczenia wypłacane przez instytucje zagraniczne oraz inne niż jednorazowe świadczenia i dodatki przyznawane na podstawie ustawy lub odrębnych przepisów. To oznacza, że do limitu zaliczany będzie np. dodatek pielęgnacyjny i ekwiwalent węglowy. Takie świadczenia jak 500 plus dla niesamodzielnych czy świadczenie wspierające nie będą brane pod uwagę.

Kto może się ubiegać rentę wdowią? Jakie są warunki?

Aby otrzymać świadczenie, należy spełniać warunki ustawowe:

• osiągnięcie wieku emerytalnego - 60 lat (kobieta) lub 65 lat (mężczyzna),
• wspólność małżeńska do dnia śmierci małżonka,
• nabycie prawa do renty rodzinnej nie wcześniej niż 5 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego - 55 lat (kobieta) lub 60 lat (mężczyzna),
• brak nowego związku małżeńskiego.

Jak podaje Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – do wszystkich organów emerytalno-rentowych wpłynęło już ponad milion wniosków o rentę wdowią. To pokazuje, jak silna jest potrzeba wsparcia finansowego wśród starszych Polaków, często pozostawionych samym sobie po śmierci bliskiej osoby.

Jak złożyć wniosek o rentę wdowią?

Wniosek o rentę wdowią można złożyć na kilka sposobów:

• online przez PUE ZUS,
• w formie pisemnej – pocztą lub w placówce ZUS,
• ustnie do protokołu w placówce ZUS.

Dla osób mających trudność z samodzielnym złożeniem dokumentów, ZUS uruchomił mobilne punkty wsparcia, często funkcjonujące w urzędach lub ośrodkach pomocy społecznej. Na stronie www.zus.pl dostępna jest specjalna ankieta kwalifikacyjna oraz kalkulator renty wdowiej, który pozwala obliczyć przybliżoną kwotę świadczenia.