Jakie przepisy stosuje się przy dziedziczeniu gospodarstw rolnych?

Można stwierdzić, że o ile śmierć spadkodawcy nastąpiła nie wcześniej niż 14 lutego 2001 r., a spadkodawca nie pozostawił testamentu, to mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym i każdy ze spadkobierców dziedziczy gospodarstwo rolne zgodnie z przypadającymi mu udziałem.

Data 14 lutego 2001 r. jest związana z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 31 stycznia 2001 r. sygn. akt: P 4/99 opublikowanego w Dz. U. Nr 11, poz. 91, który wszedł w życie niezwłocznie, albowiem już po 14 dniach od jego ogłoszenia. Ten właśnie wyrok Trybunału Konstytucyjnego uchylił przepisy art 1059; 1060; 1062; 1064 i 1087 Kodeksu Cywilnego uznając je za niezgodne z art. 64 i innymi Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie, w którym odnoszą się one do spadków otwartych od dnia 14 lutego 2001 r.

Dawniej nie wszyscy mogli dziedziczyć

W związku z powyższym jak łatwo się domyśleć przed tą graniczną datą było inaczej, a mianowicie nie wszyscy mogli dziedziczyć gospodarstwa rolne. Było to związane z systemem, który w swoich założeniach miał przejęcie jak największej powierzchni na cele gospodarki uspołecznionej, w rzeczywistości niejednokrotnie na powiększenie powierzchni PGR (Państwowe Grunty Rolne).

Zasadniczo art., które bezpośrednio dotyczyły dziedziczenia gospodarstwa rolnego były to art. 1059 i 1060 KC. W brzmieniu pierwotnym (tzn. od wejścia w życie KC – 1 styczeń 1965 r.) z ich treści wynikało, że dzieci spadkodawcy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli:
1. bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowały w tym gospodarstwie nieprzerwanie co najmniej od roku albo;
2. w chwili otwarcia spadku są członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub pracują w gospodarstwie rolnym takiej spółdzielni, albo;
3. w chwili otwarcia spadku bądź prowadzą inne indywidualne gospodarstwo rolne, bądź też pracują w gospodarstwie rolnym swoich rodziców, małżonka lub jego rodziców, albo;
4. w chwili otwarcia spadku bądź są małoletnie, bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo;
5. w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy.

Oczywiście mogło się zdarzyć, że żadne z dzieci nie odpowiada warunkom przewidzianym w pkt 1, 2 lub 3. Ustawodawca przewidział wtedy możliwość dziedziczenia gospodarstwa rolnego dla tych spośród tej grupy, które mają kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego i nie później niż przed upływem 6 miesięcy od daty otwarcia spadku oświadczą w sądzie lub w państwowym biurze notarialnym gotowość prowadzenia gospodarstwa rolnego należącego do spadku.