Urlop wypoczynkowy, Czas pracy

Państwo daje więcej wolnego, ale… liczy każdą godzinę. Pracownicy zyskują nowe prawa, lecz w chaosie przepisów łatwo coś przegapić. Nowelizacja work-life balance miała być prostym wdrożeniem unijnych dyrektyw, ale w praktyce nie tylko dołożyła pracownikom solidny pakiet wolnego. Pojawił się solidniejszy zestaw reguł, wyjątków i haczyków. Niby więcej odpoczynku, niby większe bezpieczeństwo, niby europejski standard, ale w szczegółach czają się liczne pułapki.

Plan urlopów to obowiązkowy dokument u wielu pracodawców. Określa, kiedy pracownicy mogą skorzystać z bieżącego i zaległego urlopu wypoczynkowego. Wyjaśniamy, jakie zasady wynikają z Kodeksu pracy, kto może zrezygnować z tworzenia planu urlopów oraz jak prawidłowo zaplanować wypoczynek pracowników w 2026 roku.

Ruchomy czas pracy to elastyczne rozwiązanie, które ułatwia współpracę pracodawcy i pracownika. W praktyce często jest wykorzystywanie nieświadomie, a strony zapominają o tym, że przepisy regulują jasne zasady, według których trzeba w tej sytuacji postępować.

Z końcem roku wielu pracowników próbuje nadrobić zaległy wypoczynek, ale najnowszy raport enel-med „Łączy nas zdrowie 2025” pokazuje, że Polakom wciąż trudno jest w pełni korzystać z przysługujących im dni wolnych. Tylko co drugi zatrudniony (48%) wykorzystuje cały urlop, co trzeci (34%) nie jest w stanie tego zrobić, a 7% nie odpoczywa w ogóle. Problem dotyczy zwłaszcza dużych firm, gdzie niewykorzystanie urlopu deklaruje 39% pracowników, w mikrofirmach ten odsetek wynosi tylko 24%. Luksusem natomiast w najmniejszych firmach okazuje się regularny 14-dniowy wypoczynek, gdzie tylko 40% pracowników z niego korzysta, w dużych organizacjach 71%. Jednocześnie Polacy jasno sygnalizują, że chcą jeszcze więcej czasu na regenerację: aż 67% badanych chciałoby zwiększenia liczby dni wolnych.

Okres między Świętami Bożego Narodzenia a Nowym Rokiem to czas, kiedy w wielu firmach robi się spokojniej. Dla pracowników oznacza to możliwość odpoczynku i spokojnego planowania przerwy świątecznej. Dla pracodawców – moment zastanowienia się, czy mogą wysłać pracownika na urlop „na siłę”. Prawo jasno określa granice, a ich znajomość pozwala uniknąć nieporozumień i stresu w tym wyjątkowym okresie.

Korzystanie z urlopu wypoczynkowego opiera się na uzgodnieniach dokonanych pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. Czasami mają one formę planu urlopów, jednak nie zawsze musi tak być. Jak wobec tego poprawnie postępować w takich przypadkach?

Czasami pracownik musi być ostrożny niemal jak saper w wojsku - przepisy prawa pracy oczywiście mają za zadanie chronić pracowników, ale jeżeli ich nie znasz lub źle zinterpretujesz, natrafisz na minę. I to zastawioną przez siebie samego. Szczególnie ostrożnie trzeba korzystać z urlopu na żądanie - to wcale nie działa jak automat i trzeba się pilnować, żeby nie popełnić błędu. Możesz przypadkiem lub przez niewiedzę dać swojemu pracodawcy prosty powód do wręczenia wypowiedzenia, albo co gorsza - natychmiastowego rozwiązania umowy bez wypowiedzenia, czyli tak zwanej dyscyplinarki.

„Skrócony czas pracy – to się dzieje” to nowy program pilotażowy MRPiPS, w ramach którego przedsiębiorcy (i nie tylko) z całej Polski będą mogli skrócić czas pracy swoich pracowników (bez obniżania im wynagrodzenia), a to wszystko zostanie sfinansowane w ramach dotacji pochodzącej z Funduszu Pracy. Okazuje się jednak, że ze skróceniem czasu pracy do 4 (zamiast 5) dni w tygodniu albo do 6 lub 7 (zamiast 8) godzin dziennie bądź z wprowadzeniem dodatkowych dni urlopu, może wiązać się konieczność zapłaty... podatku dochodowego.

Nawet w zakładzie pracy, w którym praca jest wykonywania według stałego harmonogramu i w z góry określonych godzinach pracy, mogą zdarzyć się niespodziewane sytuacje. Jeśli pracownik musi dostosować się do takich nagłych zmian, przysługuje mu rekompensata.

Dzień Wszystkich Świętych zajmuje szczególne miejsce w sercach Polaków. Wielu z nich w czasie zbliżającego się weekendu wyjedzie w rodzinne strony. Nie tylko odwiedzą cmentarze, ale i spotkają się z rodziną. Pracodawcy mogą się wiec spodziewać, że 3 listopada nie każdy stawi się do pracy zgodnie z planem.

W prawie pracy zaszły rewolucyjne zmiany. Jednak choć wprowadzające je przepisy wejdą w życie 1 stycznia 2026 roku, to większość pracowników odczuje płynące z nich korzyści dopiero w maju. Nie należy spodziewać się ani urlopu, ani pieniędzy już w styczniu,

W praktyce najczęstszym wariantem pracowniczego czasu pracy jest pięciodniowy tydzień pracy z wolną sobotą i niedzielą. W takim wariancie pracownikom należy się dodatkowy dzień wolny od pracy tylko za święta wypadające w soboty. Z tego powodu (co do zasady) pracodawca nie ma obowiązku dawać pracownikom dodatkowego dnia wolnego od pracy za święta wypadające w niedziele. Ale ta zasada nie dotyczy tych wyjątkowych przypadków, w których praca jest świadczona w niedziele i święta zgodnie z art. 151(10) Kodeksu pracy. Bo w takich przypadkach pracodawca ma obowiązek zapewnić (wyznaczyć) pracownikom inny dzień wolny od pracy za święto wypadające w te dni. Warto wiedzieć, że w 2026 r. mamy następujące święta wypadające w sobotę: 15 sierpnia (Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny) oraz 26 grudnia (drugi dzień Bożego Narodzenia). Natomiast w 2026 r. mamy następujące święta wypadające w niedziele: 5 kwietnia (Wielkanoc), 3 maja (Święto Narodowe Trzeciego Maja), 24 maja (Zielone Świątki), czy 1 listopada (Wszystkich Świętych) 2026 roku.

Czas pracy w 2026 roku - będzie 2008 godzin pracy, a więc 251 dni roboczych i 114 dni wolnych od pracy. Jaki jest wymiar czasu pracy w poszczególnych miesiącach przyszłego roku? Ile wynosi miesięczna, 3-miesięczna i 4-miesięczna norma czasu pracy? Oto tabela do pobrania i druku.

Które nacje są najbardziej pracowite? Zgodnie z danymi Eurostatu Grecy i Cypryjczycy plasowali się wśród najbardziej pracowitych nacji UE. Gdzie w zestawieniu Polacy?

W kwietniu 2024 r. Ministerstwo Rodziny zadeklarowało wprowadzenie nowej instytucji do prawa polskiego. To dodatkowy urlop wypoczynkowy (względem 20 albo 26 dni urlopu z kodeksu pracy). Wymiar tego urlopu wynosi 2 dni za każde 5 lat pracy (uwzględniając też okres edukacji). Nowe przepisy będą (o ile propozycję MRPiPS zaakceptuje premier Donald Tusk) adresowane tylko do opiekunów i opiekunek dzieci do lat trzech pracujący w żłobkach. Propozycja spowodowała dyskusję w Internecie. I mocne podniesienie przez Internautów pytania: "Dlaczego taki urlop tylko dla opiekunek i opiekunów, czyli jednej kategorii pracowników? Co z innymi pracownikami".

Rząd pracuje nad nowym typem urlopu wypoczynkowego. To ma być dodatek do urlopu wypoczynkowego 26 dni. Dodatkowy urlop może wynieść od 2 do 10 dni. Prace nad tą obietnicą prowadziło MPRiPS już w 2024 r. Zobaczymy co się z projektem stanie w 2025 r. Dodatkowy urlop ma być przeznaczony tylko dla opiekunek i opiekunów pracujących w żłobkach, ale wprowadzenie tego rozwiązania otworzy dyskusję o rozszerzeniu nowej instytucji na inne zawody.

Każdy pracodawca, zatrudniając pracownika, musi pamiętać o szeregu obowiązków, a jednym z nich jest udzielanie urlopu wypoczynkowego. Jeśli pracownik nie wykorzysta wszystkich przysługujących mu dni wolnych w bieżącym roku, ma czas do 30 września roku następnego, żeby to nadrobić. Termin ten dotyczy również zaległego urlopu za 2024 rok, który trzeba wykorzystać do 30 września 2025 roku.

Staż urlopowy pracownika jest ważny przy ustalaniu długości urlopu wypoczynkowego. Kodeks pracy przewiduje 10 lat stażu jako granicę nabycia prawa do wyższego wymiaru urlopu. Ile dni urlopu należy się po 10 latach? Ile lat do stażu urlopowego liczy się za liceum, technikum, szkołę zawodową, szkołę policealną, a ile za studia?

Okazuje się, że pracodawca, który skorzysta z pilotażowego programu skróconego czasu pracy, zapłaci większe podatek dochodowy oraz składkę zdrowotną. „To zaskakujące, że nikt z rządu o tym nie uprzedził” – czytamy w dzisiejszym „Dzienniku Gazecie Prawnej”.

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej poinformowało w komunikacie, że od 14 sierpnia 2025 r. do 15 września 2025 r. pracodawcy z całej Polski – zarówno z sektora publicznego, jak i prywatnego – mogą składać wnioski do pilotażu skróconego czasu pracy. To pierwszy tego typu program w tej części Europy. Autorem pilotażu jest Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Na testowanie nowych modeli organizacji pracy w latach 2025-2027 trafi 50 mln zł. Lista projektów rekomendowanych do realizacji zostanie opublikowana nie później niż 15 października 2025 r.

W 2026 roku obowiązuje 14 dni ustawowo wolnych od pracy, w tym Wigilia (24 grudnia), która od 2025 roku również jest dniem wolnym. W efekcie pracownicy na pełnym etacie będą mieli do przepracowania 2008 godzin w ciągu roku, przy 251 dniach roboczych i 114 dniach wolnych (wliczając weekendy).

Podczas posiedzenia Sejmu w dniu 22 lipca 2025 r., odbyło się pierwsze czytanie przygotowanej przez MRPiPS nowelizacji kodeksu pracy i kilku innych ustaw, która zakłada, że do stażu pracy, od którego zależy szereg uprawnień pracowniczych (m.in. prawo do dłuższego urlopu wypoczynkowego, wyższej odprawy, stażowych dodatków do wynagrodzenia i nagród jubileuszowych), mają zostać zaliczone m.in. okresy zatrudnienia na podstawie umów cywilnoprawnych oraz wykonywania własnej działalności gospodarczej. Zmiany będą miały wpływ na uprawnienia pracownicze ponad 6 mln Polaków.

Jak ustalić wymiar urlopu dla pracownika, któremu w trakcie roku kalendarzowego zmieniła się wielkość etatu? Czy przepisy Kodeksu pracy regulują te kwestie?

Wiele osób jest tak zaangażowanych w pracę, że nawet podczas urlopu, szczególnie przez pierwsze dni ma problem z "odłączeniem się". Niekiedy rozdzielenie pracy od życia osobistego, nawet podczas urlopu bywa trudne - szczególnie dotyczy to pracowników szczebla kierowniczego. Jednak czy podczas urlopu trzeba odbierać od pracodawcy telefon? Czy pracownik przebywający na urlopie wypoczynkowym ma obowiązek kontrolowania poczty elektronicznej i odpisywania pracodawcy na maile? Czy pracodawca może kontaktować się z pracownikiem na urlopie?

W trakcie roku kalendarzowego może zmienić się dobowa norma czasu pracy. Często dotyczy to pracowników, przedkładających orzeczenie o stopniu niepełnosprawności.