Co warto wiedzieć o umowie agencji

Strony umowy

Stronami umowy agencyjnej są przyjmujący zlecenie (agent) i dający zlecenie przedsiębiorca. Umowa agencji jest umową dwustronnie podmiotowo kwalifikowaną. Oznacza to, że umowę agencyjną może zawrzeć tylko agent w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa z innym przedsiębiorcą.

Natomiast nie ma znaczenia to, w jakiej formie organizacyjno – prawnej strony prowadzą swoją działalność gospodarczą. Może to być osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nie będąca osobą prawną, ale posiadająca z mocy przepisów szczególnych zdolność prawną (np. osobowe spółki handlowe, wspólnoty mieszkaniowe, stowarzyszenia zwykłe).

POBIERZ WZÓR: Umowa agencyjna

Rodzaje umów

Kodeks cywilny konstruuje równolegle dwie postaci agencji: agencję połączoną z pełnomocnictwem (jeśli przedmiotem jest dokonywanie przez agenta czynności prawnych w imieniu dającego zlecenie) oraz agencję pośredniczą (jeśli przedmiotem jest pośredniczenie).

Umowa agencyjna należy do umów o świadczenie usług. Jeśli będzie to agencja przedstawicielska, to usługi agenta, polegające na zawieraniu umów w imieniu dającego zlecenie, obejmą dokonywanie czynności prawnych oraz niejednokrotnie związanych z nimi czynności o charakterze faktycznym (np. wyszukiwanie osób, z którymi można zawierać umowy określonego rodzaju; ułatwianie spotkań z takimi osobami celem prowadzenia z nimi rokowań; sprowadzanie do dającego zlecenie osób pragnących zawrzeć umowę oznaczonego rodzaju; przekazywanie prospektów i próbek; informowanie o warunkach umów i właściwościach towaru).

Wynagrodzenie

Umowa agencyjna jest umową odpłatną o stałe świadczenie usług agencyjnych. Agent ma prawo do wynagrodzenia za spełnione usługi agencyjne. Termin „wynagrodzenie” jest nazwą szerszą od „prowizji”. Nie każde bowiem wynagrodzenie agenta będzie prowizją.

Ustalane w ramach konkretnej umowy wynagrodzenie agenta może być ustalone w systemie nieprowizyjnym, np. wynagrodzenie ryczałtowe. Natomiast prowizja pozostanie niewątpliwie podstawowym wynagrodzeniem agenta. Wskazuje na to przepis ustanawiający domniemanie, że jeżeli sposób wynagrodzenia nie został w umowie określony, agentowi należy się prowizja (art. 758¹ § 1 k.c.).

Przepisy Kodeksu cywilnego przez prowizję rozumieją wynagrodzenie, którego wysokość zależy od liczby lub wartości zawartych umów. Jest to więc wynagrodzenie o charakterze wynikowym, wzrastające wraz ze wzrostem liczby lub wartości zawieranych umów.

Wysokość prowizji zależy od woli stron konkretnej umowy agencyjnej. W braku oznaczenia wysokości prowizji w umowie, jej wysokość ustala się według wysokości prowizji zwyczajowo przyjętej w stosunkach danego rodzaju i przy uwzględnieniu miejsca, w którym działalność agencyjna jest prowadzona.

Szczególnym rodzajem wynagrodzenia jest „prowizja del credere”. Prawo do tej prowizji należy się agentowi, jeśli przyjmie na siebie odpowiedzialność za to, że klient spełni świadczenie. Agent odpowiada za wykonanie zobowiązania przez klienta. Prowizja del credere jest dodatkowym wynagrodzeniem agenta. Zakres obowiązywania tej prowizji jest ograniczony tylko do oznaczonej umowy lub umów z oznaczonym klientem.

Pełnomocnictwo

Umowa agencyjna obejmuje świadczenie usług wymagających obdarzenia agenta szczególnym zaufaniem. Do zawierania umów w imieniu dającego zlecenie oraz do odbierania dla niego oświadczeń agent jest uprawniony tylko wtedy, gdy ma do tego umocowanie. Umocowanie to wypływa z udzielonego agentowi pełnomocnictwa.

Na agenta, w ramach umowy agencyjnej, nałożone są trzy obowiązki:

• obowiązek przekazywania informacji mających znaczenie dla dającego zlecenie;
• obowiązek przestrzegania wskazówek dającego zlecenie;
• obowiązek podejmowania czynności potrzebnych do ochrony praw dającego zlecenie.

Obowiązek przekazywania informacji obejmuje wszelkie informacje mające znaczenie dla dającego zlecenie, tj. o stanie spraw prowadzonych przez agenta, a w szczególności: o zawartych umowach, o otrzymanych propozycjach, o aktualnej i potencjalnej klienteli, o konkurencji na rynku.

Obowiązki agenta

Agent ma obowiązek przestrzegania wskazówek dającego zlecenie uzasadnionych w danych okolicznościach. Przepis ten godzi dwie zasady: zasadę samodzielności działania agenta oraz zasadę podporządkowania wskazówkom dającego zlecenie.

Obowiązek podejmowania czynności potrzebnych do ochrony praw dającego zlecenie w zakresie prowadzonych spraw obciąża agenta zarówno w fazie przygotowania zawarcia umowy, jak i w fazie realizacji zawartej już umowy (np. zawiadomienie o wadzie towaru, informowanie o stanie majątkowym kontrahentów dającego zlecenie, żądanie zaliczki albo odmowa jej wypłaty). Uchybienie temu obowiązkowi może agenta narazić na odpowiedzialność odszkodowawczą.

Obowiązki dającego zlecenie

Do obowiązków dającego zlecenie należy:

• przekazywanie dokumentów i informacji potrzebnych do prawidłowego wykonania umowy;
• zawiadamianie o umowach z klientami.

Dający zlecenie ma obowiązek przekazywania agentowi dokumentów i informacji potrzebnych do prawidłowego wykonania zobowiązania. Obowiązek ten dotyczy przykładowo przekazywania informacji o ilościach towarów przeznaczonych na sprzedaż, czy o warunkach płatności.

Informacje o zawartych przez dającego zlecenie umowach z klientami mają dla agenta duże znaczenie. Nie mniej ważne będą informacje o tym, że niektóre umowy nie doszły do skutku i z jakich powodów. Dający zlecenie musi również zawiadomić agenta o tym, że liczba lub wartość przedmiotu przewidywanych do zawarcia umów będzie znacznie niższa niż ta, której agent mógłby się normalnie spodziewać.

Prawo do prowizji nie powstaje w sytuacji, kiedy staje się oczywiste, że umowa dającego zlecenie z klientem nie zostanie wykonana na skutek okoliczności, za które dający zlecenie nie ponosi odpowiedzialności. W takiej sytuacji wypłacona prowizja podlega zwrotowi.

Utrata prawa do prowizji ma miejsce, gdy wystąpią łącznie następujące okoliczności:

• dający zlecenie zawarł skutecznie umowę z klientem,
• umowa nie została wykonana i oczywiste staje się, że nie zostanie już wykonana,
• niewykonanie umowy jest następstwem okoliczności, za które dający zlecenie nie odpowiada.

Wypowiedzenie

Przepisy Kodeksu cywilnego przewidują minimalne terminy wypowiedzenia umowy powiązane ściśle z czasem trwania stosunku agencyjnego (jeden miesiąc naprzód w pierwszym roku, dwa miesiące naprzód w drugim roku, trzy miesiące naprzód w trzecim i następnych latach).

Natomiast umowę agencyjną zawartą na czas nieoznaczony lub przekształconą w taką umowę (na mocy art. 764 k.c.) można wypowiedzieć bez zachowania terminów wypowiedzenia z powodu niewykonania zobowiązania przez jedną ze stron w całości lub znacznej części, a także w wypadku zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności.

Z tych powodów można wypowiedzieć również umowę zawartą na czas oznaczony. Uprawnienia tego nie można wyłączyć w umowie stron. Strona odpowiedzialna za zaistnienie okoliczności usprawiedliwiających wypowiedzenie umowy ze skutkiem natychmiastowym jest zobowiązana do naprawienia szkody poniesionej przez stronę wypowiadającą umowę przez to, że stosunek agencyjny uległ rozwiązaniu.

Świadczenie wyrównawcze

Po wygaśnięciu umowy agencyjnej, dający zlecenie nadal odnosi wymierne korzyści z dotychczasowej działalności agenta w postaci korzystania ze zdobytej przez niego klienteli, wyrobionych stosunków czy reputacji, na którą zapracował także agent.

W związku z tym Kodeks cywilny przewiduje świadczenie wyrównawcze w wysokości nieprzekraczającej wynagrodzenia agenta za jeden rok, obliczonego na podstawie średniego rocznego wynagrodzenia uzyskanego w okresie ostatnich pięciu lat. Jeśli umowa agencyjna trwała krócej niż pięć lat, to będzie to średnie wynagrodzenie z całego okresu związania umową.

Przesłankami świadczenia wyrównawczego są:

• wygaśnięcie stosunku agencji w rezultacie rozwiązania umowy agencyjnej;
• pozyskanie przez agenta w trakcie trwania stosunku agencji nowych klientów lub doprowadzenie w tym czasie do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami;
• osiąganie przez dającego zlecenie nadal znacznych korzyści z umów z pozyskanymi przez agenta nowymi klientami lub dotychczasowymi.

Roszczenie o świadczenie wyrównawcze przysługuje jednak agentowi dopiero wtedy, gdy przemawiają za tym względy słuszności. Należy dochodzić go w ciągu roku od rozwiązania umowy, poprzez przedstawienie dającemu zlecenie stosownego żądania.

Zakaz konkurencji

Dający zlecenie i agent mogą zawrzeć umowę o ograniczeniu działalności konkurencyjnej po rozwiązaniu umowy agencyjnej. Jej przedmiotem mogą być objęte określone grupy klientów lub obszar geograficzny, a także określone rodzaje towarów lub usług.

Umowa o ograniczeniu działalności konkurencyjnej nie może przewidywać dłuższego terminu działania zastrzeżenia o ograniczeniu działalności konkurencyjnej niż dwa lata od rozwiązania umowy. W związku z tym dający zlecenie obowiązany jest wypłacać agentowi odpowiednią sumę pieniężną za czas trwania tego ograniczenia.

Gdy strony w umowie nie ustaliły tej sumy pieniężnej, to agentowi należy się suma w wysokości odpowiedniej do:

• korzyści osiągniętych przez dającego zlecenie na skutek ograniczenia działalności konkurencyjnej oraz
• utraconych przez agenta możliwości zarobkowych z powodu ograniczenia działalności konkurencyjnej.

Dający zlecenie może być zwolniony z obowiązku wypłacania tej sumy, jeżeli strony w umowie uwolniły dającego zlecenie od tego obowiązku albo umowa agencyjna została rozwiązana na skutek okoliczności, za które agent ponosi odpowiedzialność.

            

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm. )