Kiedy można żądać przeniesienia własności gruntu?

Poczynienie pewnych wydatków na cudzy grunt, np. poprzez wzniesienie budynku lub innego urządzenia powoduje, że rzeczy te staną się częścią gruntu, na którym zostały wzniesione. Oznacza to, że należeć będą do właściciela gruntu, a nie osoby która faktycznie poniosła koszty. 

Kodeks cywilny przewiduje jednak wyjście z tej sytuacji. Zgodnie z treścią art. 231, samoistny posiadacz gruntu (osoba, która włada nim jak właściciel) w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem.

Zobacz również: Nieruchomości

Roszczenie o wykup przysługuje tylko posiadaczowi samoistnemu! Nie będzie mógł skorzystać z tego uprawnienia posiadacz zależny, np. dzierżawca.

Posiadacz może wystąpić z roszczeniem o przeniesienie własności zajętego pod budowę gruntu, w zamian za wynagrodzenie dla dotychczasowego właściciela. Takie roszczenie będzie jednak przysługiwać posiadaczowi samoistnemu tylko wówczas, gdy spełnia łącznie wszystkie przesłanki:

1. jest posiadaczem samoistnym;

2. działa w dobrej wierze;

3. wartość budynku jest znacznie wyższa niż zajętej działki (bierze się wówczas pod uwagę wartość z dnia realizacji roszczenia, a nie dnia budowy!).

Działanie w dobrej wierze oznacza, że posiadacz samoistny nie miał wiedzy o niezgodności swojego działania ze stanem prawnym (był przekonany, że grunt był jego własnością) i nie mógł się o tej niezgodności z łatwością dowiedzieć. 

Roszczenie o wykup nie przedawnia się. Może ono przejść na spadkobiercę w drodze czynności prawnej, ale tylko wtedy, gdy przejdzie na niego także posiadanie zabudowanej nieruchomości.

Istotne dla ustalenia prawa do wniesienia roszczenia jest również pojęcie „wzniesienia budynku”. Sąd Najwyższy wypowiedział się w tej kwestii i wskazał, że wzniesieniem budynku nie jest jego budowa w stadium początkowym (np. wybudowanie fundamentów). Za budynek wzniesiony można uznać taki, który znajduje się w stanie surowym.

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, inne urządzenie to konstrukcja, będąca wynikiem pracy ludzkiej i użycia odpowiednich materiałów. Będą to więc, np. piwnica czy ogrodzenie działki.

Należy podkreślić, że przedmiotem wykupu jest ta część nieruchomości, która została bezpośrednio zajęta pod budowę wraz z gruntem niezbędnym do korzystania z niego. 

Przedmiotem wykupu może być również cała nieruchomość, ale tylko wówczas gdy:

1. została w całości zajęta pod budowę;

2. budynek lub inne urządzenie zajmuje tylko część gruntu, ale pozostała jego część straciła dla właściciela gospodarczą wartość.