Unieważnienie małżeństwa: przyczyny

Brak odpowiedniego wieku

Pierwszą z przyczyn unieważnienie, którą wymienia Kodeks rodzinny i opiekuńczy jest zawarcie małżeństwa przed osiągnięciem odpowiedniego wieku. Dla mężczyzny taki wiek wynosi 18 lat. Zasadniczo taka sama granica została ustalona dla kobiety, jednakże kobieta może zawrzeć związek małżeński, jeżeli ukończyła 16. rok życia i uzyskała zgodę sądu opiekuńczego, która jest wydawana z ważnych powodów, a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem nowopowstałej rodziny. Za taki ważny powód często jest uznawana ciąża małoletniej.

Aby kobieta zawarła związek małżeński przed osiągnięciem 18 roku życia, potrzebna jest zgoda sądu opiekuńczego.

Zasadniczo unieważnienia małżeństwa z powyższej przyczyny może żądać każdy z małżonków. Jednakże fakt, iż w chwili zawierania małżeństwa istniała przeszkoda wieku, nie powoduje, że będzie się na nią można zawsze powołać.

Ustawa zawiera dwa wyraźnie wyłączenia. Po pierwsze, nie można unieważnić małżeństwa z powodu przeszkody wieku, jeżeli małżonek osiągnął wymagany ustawą wiek przed wytoczeniem powództwa. Drugie wyłącznie stanowi również ograniczenie podmiotowe, mianowicie mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli jego żona zaszła w ciążę.

Jeżeli kobieta jest w ciąży, to tylko ona może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku odpowiedniego wieku.  

Zobacz także: Jak wnieść powództwo o unieważnienie małżeństwa

Ubezwłasnowolnienie, choroba psychiczna i niedorozwój umysłowy

Jeżeli małżeństwo zawarła osoba ubezwłasnowolniona całkowicie, to każdy z małżonków może w każdej chwili żądać unieważnienia zawartego małżeństwa. Podobnie unieważnienia można żądać, jeżeli małżonek dotknięty był w chwili zawarcia małżeństwa chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym. Ważne jest, aby któraś z wymienionych  przyczyn istniała w chwili zawarcia małżeństwa. Jednak nie jest to przesłanka wystarczająca. W sytuacji, kiedy ubezwłasnowolnienie zostało uchylone bądź zamienione na częściowe oraz w wypadku ustania choroby psychicznej żadne z małżonków nie może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu istnienia tych stanów w chwili zawierania małżeństwa.

Zobacz także: Przeszkoda choroby umysłowej i niedorozwoju umysłowego

Bigamia

Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje tylko dwa przypadki, kiedy unieważnienia małżeństwa może żądać każda osoba mająca w tym interes prawny. Jednym z nich jest pozostawanie w związku małżeńskim w chwili zawierania nowego małżeństwa. Podobnie tylko dla dwóch wypadków Kodeks wprowadza wyłom w zasadzie, według której nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu. Otóż w wypadku bigamii można to zrobić, pod warunkiem, że przyczyną ustania była śmierć osoby, która będąc w jednym związku małżeńskim, zawarła kolejny.

Przy bigamii dopuszczalne jest unieważnienie małżeństwa po jego ustaniu.

Pokrewieństwo, powinowactwo i przysposobienie

Oprócz bigamii, tylko w wypadku pokrewieństwa między małżonkami unieważnienia małżeństwa może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny oraz dopuszczalne jest unieważnienie po ustaniu związku małżeńskiego. Takie rozszerzenie podmiotowe nie dotyczy powinowactwa, z powodu którego unieważnienia mogą żądać tylko małżonkowie.

Należy mieć na uwadze, że nie każdy związek pokrewieństwa czy powinowactwa jest prawnie relewantny dla tej regulacji. Przepis artykułu 14 KRO wyraźnie stanowi, że nie mogą ze sobą zawrzeć małżeństwa tylko krewni w linii prostej, rodzeństwo oraz powinowaci w linii prostej.

Na zawarcie związku małżeńskiego między powinowatymi może zezwolić sąd.

Natomiast jeżeli zostało zawarte małżeństwo między przysposobionymi, każdy z nich może żądać w każdej chwili unieważnienia tego związku, chyba że przysposobienie już ustało. Tym bardziej nie będzie żadną przeszkodą do zawarcia małżeństwa ani potencjalną przyczyną unieważnienia zawarcie małżeństwa przez osoby, które już w chwili zawierania małżeństwa nie pozostawały w stosunku przysposobienia. Jak najbardziej dopuszczalne jest także zawarcie małżeństwa pomiędzy dzieckiem przysposabiającego, a przysposobionym.

Zobacz także: Z ważnych powodów można żądać rozwiązania przysposobienia

Wady oświadczeń woli

Małżeństwo może zostać unieważnione, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone przez osobę, która znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażanie woli albo pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony, albo groźby powodującej przeświadczenie osoby składającej oświadczenie, że jej lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.

Błąd co do tożsamości występuje, gdy zamiast zawrzeć małżeństwo z X zawieramy małżeństwo z Y, w przekonaniu, że zawieramy związek z tym pierwszym. Taka sytuacja może mieć miejsce, kiedy zezwolono, aby oświadczenie w imieniu jednej ze stron składał pełnomocnik.

Unieważnienia małżeństwa ze wskazanych przyczyn może żądać wyłącznie małżonek, którego oświadczenie było dotknięte wadą.

Zobacz także: Wady oświadczeń woli

Żądanie unieważnienie jest dopuszczalne tylko w ściśle określonym czasie.

Żądać unieważnienia można tylko w ciągu 6 miesięcy od ustania stanu powodującego wadę, a zawsze najpóźniej z upływem 3 lat od dnia zawarcia związku małżeńskiego.

Wadliwe pełnomocnictwo

Jeżeli małżeństwo zostało zawarte przez pełnomocnika, osoba, która tego pełnomocnictwa udzieliła, może żądać unieważnienia w trzech wskazanych w ustawie przypadkach. Mianowicie chodzi o sytuacje, gdy związek został zawarty mimo braku zezwolenia sądu albo gdy w chwili zawierania małżeństwa było ono nieważne lub zostało już skutecznie odwołane.

Wyłączone jest unieważnienie małżeństwa w powodu wadliwości pełnomocnictwa, jeżeli małżonkowie rozpoczęli wspólne pożycie.

Zobacz także: Nieprawidłowe pełnomocnictwo

Legitymacja prokuratora

Zgodnie z przepisem artykułu 22 KRO legitymowanym do wytoczenia powództwa o unieważnienie małżeństwa z każdej ze wskazanych powyżej przyczyn, jest także prokurator. Zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego pozywa on oboje małżonków, a w wypadkach śmierci jednego z nich – kuratora ustanowionego na miejsce zmarłego.