Prawa pokrzywdzonego w wypadku komunikacyjnym w ramach postępowania karnego

• Kim jest pokrzywdzony?
• Przed sądem – prawa i obowiązki pokrzywdzonego
• Uprawnienia pokrzywdzonego czyli orzeczenie obowiązku naprawienia szkody
• Dochodzenie niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego

Kim jest pokrzywdzony?

Pokrzywdzonym w sytuacji zaistnienia jednego z przestępstw w ruchu drogowym jest osoba, której dobra prawne zostały bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo (art. 49 § 1 Kodeksu postępowania karnego), czyli np. osoba, która doznała uszczerbku na zdrowiu. Warto jednak pamiętać, że w przypadku śmierci pokrzywdzonego w jego prawa mogą wstąpić osoby najbliższe lub pozostające na jego utrzymaniu (m.in. małżonek, dzieci, rodzice).

Pokrzywdzony z mocy prawa jest stroną wszczętego przez organy ścigania postępowania karnego – może w nim występować samodzielnie bądź przez ustanowionego pełnomocnika (adwokata, radcę prawnego). W ramach prowadzonego postępowania może więc składać wnioski dowodowe, uczestniczyć w czynnościach, np. przesłuchaniach świadków i podejrzanego, przysługuje mu również prawo dostępu do akt sprawy. Są to uprawnienia szczególnie istotne w sytuacji, gdy sprawca kwestionuje swoją winę i na przykład próbuje obarczyć odpowiedzialnością za spowodowanie wypadku właśnie pokrzywdzonego.

Przed sądem – prawa i obowiązki pokrzywdzonego

Należy pamiętać, że w przypadku skierowania przez prokuratora aktu oskarżenia przeciwko sprawcy wypadku, wskazane wyżej uprawnienia pokrzywdzonego nie przekładają się automatycznie na postępowanie przed sądem. Aby być stroną postępowania karnego na etapie sądowym, pokrzywdzony musi złożyć oświadczenie o woli działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego (koniecznie przed rozpoczęciem przewodu sądowego). Staje się wtedy stroną postępowania – może (samodzielnie lub przez ustanowionego pełnomocnika) uczestniczyć w rozprawach, składać wnioski dowodowe, zadawać pytania przesłuchiwanym świadkom i oskarżonemu. Na bieżąco „czuwa” nad przebiegiem postępowania, a w przypadku niekorzystnego dla pokrzywdzonego rozstrzygnięcia, przysługuje mu również prawo do wniesienia apelacji.

Uprawnienia pokrzywdzonego czyli orzeczenie obowiązku naprawienia szkody

Jednym z najistotniejszych uprawnień przysługujących pokrzywdzonemu jest możliwość złożenia wniosku o orzeczenie przez Sąd obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (art. 46 Kodeksu karnego).

Jeśli pokrzywdzony złoży taki wniosek (a może to zrobić do zamknięcia przewodu sądowego), to sąd w razie skazania, stosując przepisy prawa cywilnego, orzeka (jest to obligatoryjne) obowiązek naprawienia, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Co więcej, jeżeli orzeczenie takiego obowiązku jest znacznie utrudnione, sąd może orzec zamiast tego obowiązku nawiązkę w wysokości do 200 000 złotych na rzecz pokrzywdzonego, a w razie jego śmierci w wyniku popełnionego przez skazanego przestępstwa może orzec nawiązki na rzecz osób najbliższych, których sytuacja życiowa wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa znacznemu pogorszeniu (art. 46 § 2 k.k.).

Trzeba jednak pamiętać, że zgodnie z tzw. klauzulą antykumulacyjną (art. 415 k.p.k.) nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono.

Dochodzenie niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego

Biorąc pod uwagę, że zgodnie z art. 46 § 3 k.k. orzeczenie odszkodowania lub zadośćuczynienia albo nawiązki nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego, a na podstawie art. 442¹ § 2 Kodeksu cywilnego, jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa, za zasadną należy uznać próbę dochodzenia swoich praw od sprawcy najpierw w ramach postępowania karnego, a dopiero w dalszej kolejności (jeśli pokrzywdzonego nie satysfakcjonuje wysokość zasądzonego odszkodowania czy zadośćuczynienia) kierować się na drogę postępowania cywilnego (za które co do zasady trzeba uiszczać stosowne opłaty, m.in. od pozwu).

Co więcej, wcześniejsze uzyskanie prawomocnego wyroku skazującego jest o tyle istotne, że zgodnie z art. 11 Kodeksu postępowania cywilnego ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Po wniesieniu pozwu o zapłatę odszkodowania i zadośćuczynienia przeciwko sprawcy przestępstwa czy ubezpieczycielowi, pozwany nie może podważać prawomocnych ustaleń sądu karnego, co do popełnienia przestępstwa, a to ułatwia dochodzenie roszczeń należnych pokrzywdzonemu/poszkodowanemu.

Ofiara wypadku samochodowego i jej bliscy, nie zawsze mają świadomość wszystkich możliwości jakie mogą wykorzystać, aby dochodzić naprawienia wyrządzonej im szkody. Trzeba więc pamiętać, że zanim wystąpi się na drogę kosztownego i długotrwałego postępowania cywilnego, warto próbować uzyskać rekompensatę za poniesione szkody, krzywdy czy uszczerbek na zdrowiu od sprawcy wypadku w ramach prowadzonego postępowania karnego.

Patrycja Patriak - aplikant adwokacki