Jakich roszczeń majątkowych mogę dochodzić w postępowaniu karnym?

Roszczenie majątkowe dochodzone w procesie karnym może obejmować rzeczywistą stratę (damnum emergens), którą może być np. wartość skradzionego pojazdu oraz utraconej korzyści (lucrum cessans), czyli np. zarobku jaki moglibyśmy uzyskać przy wykorzystaniu skradzionego pojazdu.

W postępowaniu karnym nie można natomiast dochodzić roszczeń nie mających charakteru majątkowego (np. o zaniechanie naruszeń dóbr osobistych) oraz roszczeń majątkowych nie wynikających bezpośrednio z przestępstwa (np. kosztów przygotowania do innego zawodu w związku z inwalidztwem spowodowanym przestępstwem).

W procesie karnym istnieją dwa zasadnicze sposoby dochodzenia roszczeń powstałych wskutek przestępstwa. Mianowicie roszczenia takie mogą być dochodzone poprzez:

• złożenie wniosku o naprawienie szkody (art. 46 § 1 kodeksu karnego)
• wytoczenie powództwa cywilnego (art. 62 kodeksu postępowania karnego).

Pokrzywdzony ma więc prawo wyboru do wykorzystania wymienionych środków prawnych przy czym nie może skorzystać z obu na raz. Wystąpienie z wnioskiem o naprawienie szkody eliminuje dopuszczalność powództwa cywilnego.

Zobacz: Śledztwo i dochodzenie

Obowiązek naprawienia szkody

Złożenie przez pokrzywdzonego wniosku o naprawienie szkody dopuszczalne jest wyłącznie w przypadku popełnienia na jego szkodę wymienionych w art. 46§1 kodeksu karnego konkretnych przestępstw tj. spowodowania śmierci (tzn. gdy skutkiem czynu sprawcy jest śmierć człowieka,. art. 148-151, 154, 155, 156 § 3, art. 158 § 3 k.k.), ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia (art. 156, 158 § 2 k.k.), przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji (np. art. 173-180 k.k.), przeciwko środowisku (np. art. 181-188 k.k.), przeciwko mieniu (np. art. 278-294 k.k.), przeciwko obrotowi gospodarczemu (np. art. 296-301 k.k.), przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową ( art. 218-221 k.k.).

Warunkiem orzeczenia obowiązku naprawienia szkody jest stwierdzenie winy sprawcy i zaistnienie szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu. Przy ustalaniu wielkości szkody należy kierować się zasadami prawa cywilnego, biorąc także pod uwagę stopień przyczynienia się pokrzywdzonego do powstania szkody i jej rozmiarów. Dla prawidłowego ustalenia wysokości szkody uwzględnia się tylko te jej składniki, które były następstwem zachowania sprawcy.

Nadmienić również należy, że w przypadku złożenia wniosku o naprawienie szkody sąd jest zobowiązany do jego rozpoznania. W przypadku stwierdzenia winy oskarżonego sąd powinien wniosek uwzględnić w całości bądź w części. W przypadku skazania kilku osób współdziałających ze sobą, dopuszczalne jest solidarne obciążenie ich naprawieniem szkody. Polega to na tym, że pokrzywdzony może żądać naprawienia szkody od wszystkim zobowiązanych lub od każdego z nich z osobna. Niewątpliwie jest to znaczne ułatwienie dla pokrzywdzonego, który może zwrócić się o naprawienie szkody do tego ze skazanych, który dysponuje majątkiem umożliwiającym jak najszybsze zaspokojenie roszczeń pokrzywdzonego.