REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Granice swobody umów. Przepisy, orzecznictwo

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Radca prawny, wykładowca akademicki różnych przedmiotów prawniczych, prelegent na konferencjach naukowych, absolwent Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie oraz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
Granice swobody umów. Na czym polegają i dlaczego są ważne?
Granice swobody umów. Na czym polegają i dlaczego są ważne?
Shutterstock

REKLAMA

REKLAMA

Jest wiele różnych rodzajów umów w polskim prawie. To strony zawierające umowę decydują o jej treści. Niemniej jednak kształtując konkretną treść postanowień umownych muszą one przestrzegać pewnych zasad ich tworzenia. Nie mogą także przekroczyć określonych granic.

Swoboda kontraktowania

W polskim prawie wyróżniamy umowy nazwane i nienazwane. 

REKLAMA

Przykład

Przykładami najbardziej popularnych umów są między innymi umowy:

  • sprzedaży,
  • darowizny,
  • pożyczki, 
  • najmu,
  • zlecenia,
  • o dzieło,
  • o pracę, 
  • o roboty budowlane,
  • leasingu,
  • spółki.

REKLAMA

Powyżej wskazano tylko niektóre rodzaje umów. Jest ich dużo więcej. Odnoszą się do różnych stosunków zobowiązaniowych określających prawa i obowiązki dwóch stron umowy. W kontekście umów nienazwanych warto przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2012 roku V CSK 30/12, w którym sąd stwierdził:

Od zawartej przez strony umowy, której nie można zakwalifikować jako wyszczególnionego w ustawie typu umowy, stosuje się bezpośrednio zawarte w KC przepisy ogólne, dotyczące umów oraz w drodze analogii przepisy regulujące umowę nazwaną, do której umowa nienazwana jest najbardziej zbliżona charakterem prawnym.”

Tak zatem do umowy nienazwanej też mają zastosowanie przepisy ogólne określone na początku kodeksu cywilnego, a także przepisy normujące umowy (pierwsza część działu kodeksu cywilnego dotycząca zobowiązań). Ponadto, zastosowanie będą miały także przepisy regulujące ten rodzaj umowy, który jest najbardziej zbliżony pod względem prawnym do tej konkretnej danej umowy. Stopień podobieństwa do określonego rodzaju zobowiązania można określić przede wszystkim na podstawie analizy treści danej umowy.

Ważne

W polskim prawie istnieje zasada swobody umów. Jest ona określana także jako zasada swobody kontraktowania. Według niej zawierając umowę strony mogą określić jej treść według swojej własnej woli. Tak zatem mogą decydować między innymi odnośnie wzajemnych praw, obowiązków, obowiązujących terminów, przedmiotu umowy, konsekwencji niewykonania lub nienależytego wykonywania umowy. 

Granice swobody umów

W tym miejscu warto przytoczyć przepis art. 3531 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym: 

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. 

Przytoczone unormowanie odnosi się do zasady swobody umów. Jednocześnie określa ograniczenia tej zasady, a więc woli stron zawierających umowę. Są nimi wymogi zgodności z: 

Dalszy ciąg materiału pod wideo
  • właściwością (naturą) stosunku (umowy),
  • ustawą,
  • zasadami współżycia społecznego. 

Tak zatem nie można w umowie zawrzeć postanowienia, które byłoby sprzeczne z choćby jednym z powyżej wymienionych wymogów. Należy zaznaczyć, iż zgodne z nimi muszą być dwa elementy:

  • treść zawieranej umowy,
  • cel umowy. 

REKLAMA

Regulacja art. 3531 KC nie określa czy odnosi się tylko do ustawy kodeks cywilny czy do każdej ustawy. Zważyć jednak należy, iż prawidłowym wydaje się odniesienie do każdej ustawy. W ten sposób można bowiem zastosować ten zakaz na przykład do postanowień umownych naruszających Kodeks karny czy ustawy podatkowe. Warto więc przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2010 roku, I CSK 163/09, zgodnie z którym:

„Zasada swobody kontraktowej wynikająca z art. 353KC nie zezwala na ułożenie takiej kwestii stosunku, która wyłączałaby obowiązek uiszczenia podatku VAT w wyniku ustalenia, że cena nie obejmuje tego podatku, w przypadku, gdy przepisy podatkowe przewidują objęcie czynności dokonanej przez strony obowiązkiem podatkowym.”

Na podobnej zasadzie można też uznać, że swoboda umów nie może ograniczać wykonania innych obowiązków wynikających z prawa administracyjnego. 

Zgodność z zasadami współżycia społecznego

Z omawianego przepisu wynika także obowiązek zawierania takich umów, które będą zgodne z zasadami współżycia społecznego. Zasady te stanowią jedną z klauzul generalnych. Przepisy prawne nie określają czym są te zasady współżycia społecznego, ani nie wskazują na przesłanki jakimi należałoby się kierować przy ocenie tego czy określone zachowanie jest z nimi zgodne, czy też je narusza. Są to normy pozaprawne (np. obyczajowe, moralne). Z pomocą w ocenie zgodności z tymi zasadami służy orzecznictwo sądowe, a także literatura prawnicza. 

Odnosząc się do problematyki zasad współżycia społecznego w prawie umów, należy przytoczyć przepis art. 58 Kodeksu cywilnego:

§ 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
§ 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
§ 3. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. 

Czynność prawna, o której mowa w tym przepisie, może polegać na przykład na zawarciu umowy. 

Umowy sprzeczne z ustawą, zasadami współżycia społecznego, mające na celu obejście ustawy są nieważne. Z §3 tegoż przepisu wynika, że jeżeli tylko niektóre postanowienia umowy są sprzeczne np. z zasadami współżycia społecznego, to co do zasady tylko one są nieważne, a pozostałe postanowienia umowy obowiązują. Natomiast jeżeli bez tych nieważnych postanowień niemożliwym byłoby wykonanie umowy, to nieważna jest wtedy cała ta umowa. 

Z zasady swobody kontraktowania wynika także i to, że prawa oraz obowiązki umowne stron mogą być nierówne. Jeżeli osoba, która ma słabszą pozycję niż druga strona umowy (mniej praw, więcej obowiązków), dokładnie zapoznała się z treścią umowy, zrozumiała ją i świadomie się zgodziła na taką umowę, to umowa obowiązuje i wszystko jest zgodne z prawem. Każdy powinien bowiem starać się, zabiegać o swoje prawa, a także lepszą sytuację w prawie umów. 

Niemniej jednak, jeżeli w zawarta umowa będzie rażąco niekorzystna dla jednej ze stron pod każdym względem i tym samym skrajnie korzystna, wręcz zbyt korzystna dla drugiej z nich, to powstaje ryzyko polegające na tym, że na podstawie między innymi art. 58 Kodeksu cywilnego - taka umowa może być uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i w związku z tym  będzie nieważna.

Ochrona konsumenta

Podobnie w sytuacji, gdy strona zaakceptowała niekorzystne dla siebie postanowienia umowne w wyniku wywarcia na nią presji przez drugą stronę, która ma dużo silniejszą pozycję. 

Warto przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z  dnia 25 maja 2010 roku, II CSK 528/10, w którym Sąd ten stwierdził:

„Nieekwiwalentność sytuacji prawnej stron umowy nie wymaga więc, co do zasady, istnienia okoliczności, które by ją usprawiedliwiały, skoro stanowi ona wyraz woli stron. Obiektywnie niekorzystna dla jednej strony treść umowy zasługiwać będzie na negatywną ocenę moralną, a w konsekwencji prowadzić do uznania umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego w sytuacji, gdy do takiego ukształtowania stosunków umownych, który jest dla niej w sposób widoczny krzywdzący, doszło przy świadomym lub tylko spowodowanym niedbalstwem, wykorzystaniu przez drugą stronę swojej silniejszej pozycji.”

Ważne

Omawiając problematykę swobody umów należy również zaznaczyć, że zawierając umowę z konsumentem należy przestrzegać praw ochrony konsumenta. Podpisana przez obie strony umowa nie zwalnia z przestrzegania wymagań wynikających z ochrony praw konsumenta. 

Zgodnie z art. 221 KC:

 Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. 

Konsumentem jest więc osoba, która prywatnie kupuje produkty lub korzysta z usług sprzedawanych przez przedsiębiorcę (np. sklep). Jest ona dodatkowo chroniona przez prawo z racji tego, że jest słabszą stroną stosunku. 

Jednym z wymogów ochrony praw konsumenta jest zakaz umieszczania w umowie klauzul abuzywnych. Zgodnie z art. 385KC takimi klauzulami są postanowienia umowne nieuzgodnione indywidualnie z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. 

Podsumowanie 

Zasadą jest to, że osoby zawierające umowę określają jej treść, swoje umowne prawa, obowiązki według własnej woli. Reguła ta ma jednak swoje granice, którymi są: właściwości stosunku prawnego, ustawy, zasady współżycia społecznego. Żadne postanowienie spisane w umowie nie może bowiem ich naruszać.

W kontekście wymogu przestrzegania zasad współżycia społecznego można wskazać na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2009 roku, II CSK 353/08, zgodnie z którym:

„Prezes spółki akcyjnej postępuje niegodziwie, niezgodnie z uczciwością kupiecką i w rezultacie z zasadami współżycia społecznego, gdy zawiera umowę, w wyniku której ma – bez ważnej przyczyny – uzyskać korzyść majątkową, wbrew interesom spółki. Taka umowa jest nieważna.”

Niekiedy także mocno niekorzystne dla jednej ze stron postanowienia umowne mogą być nieważne z uwagi na ich sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. 

Koniecznym jest także zachowanie cech charakterystycznych dla danego rodzaju zawieranej umowy. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 11 czerwca 2015 roku, I Aca 302/14: 

„Istota umowy zlecenia sprowadza się do podjęcia czynności mających na celu realizację określonego celu, jednakże decydujące znaczenie ma nie rezultat działań zleceniobiorcy, lecz to, czy przy realizacji umowy dochował należytej staranności bądź staranności wymaganej w związku z zawodowym charakterem prowadzonej przez niego działalności. Innymi słowy, celem umowy zlecenia nie jest osiągnięcie danego rezultatu, lecz podjęcie czynności nakierowanych na jego uzyskanie. Strony, w świetle art. 353 KC w zw. Z art. 734 § 1 KC, nie mogą zatem skutecznie ustalić, że zawarta przez nich umowa o obsługę prawną będzie umową rezultatu i uzależnić wynagrodzenie wyłącznie od tego, czy rezultat ten zostanie osiągnięty.”

Zawierając kontrakty należy oczywiście przestrzegać prawa. Żadne postanowienie nie może go naruszać. Umowy (lub ich części), w których przekroczono granicę swobody kontraktowania są nieważne z mocy prawa

Autor: radca prawny dr Kamil Lorek

Bibliografia:

  1. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2012 roku V CSK 30/12,
  2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2010 roku, I CSK 163/09,
  3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2010 roku, II CSK 528/19,
  4. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2009 roku, II CSK 353/08,
  5. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 11 czerwca 2015 roku, I Aca 302/14.
oprac. Wioleta Matela-Marszałek
Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: Źródło zewnętrzne

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Wysokość alimentów w 2025 r. według nowej tablicy alimentacyjnej [Przykład]

Ministerstwo Sprawiedliwości zaprezentowało nową tablicę alimentacyjną. Co istotne, nie ma ona charakteru wiążącego. Jak podkreśla resort, tabele będą narzędziem pomocowym dla sędziów i uczestników postępowania.

Polacy chcą szybko na emeryturę, ale nie chcą przestać żyć aktywnie. Tylko nieliczni pracują po 60-tce

Choć prawo pozwala łączyć emeryturę z pracą, robi to zaledwie 11,6 proc. Polaków w wieku 50–74 lat. Ponad połowa osób zbliżających się do wieku emerytalnego nie wyobraża sobie dalszej aktywności zawodowej. Eksperci ostrzegają: bez zachęt do pracy po 60. roku życia system emerytalny może się nie utrzymać.

Nowe prawo planistyczne 2026: Co oznacza dla właścicieli gruntów rolnych? Ekspert wyjaśnia

Najistotniejszą zmianą wydaje się fakt, iż „dla właścicieli gruntów rolnych tych najlepszych klas bonitacyjnych, położonych poza granicami miast zasadniczo do czasu uchwalenia planu ogólnego nie będzie możliwe uzyskanie decyzji o warunkach zabudowy, a więc i faktyczne odrolnienie nieruchomości.” – mówi Barbara Pancer w wywiadzie z ekspertem INFOR, [Radca prawny, local partner w warszawskiej praktyce nieruchomości kancelarii Greenberg Traurig].

Rekonstrukcja rządu stała się faktem. Premier Donald Tusk ogłosił: mniej ministrów, więcej odpowiedzialności, nowa jakość zarządzania państwem

Rekonstrukcja rządu: „Porządek, bezpieczeństwo i przyszłość” – to trzy filary, które mają kierować nowym gabinetem Donalda Tuska. Premier ogłosił zmniejszenie liczby ministrów konstytucyjnych z 26 do 21, utworzenie nowych superministerstw, powołanie kontrolingu pracy ministrów i całkowicie nowe podejście do energetyki, finansów i relacji międzynarodowych.

REKLAMA

Niższa renta: dla jednych tak a dla drugich nie. RPO interweniuje

Niższa renta: dla jednych tak a dla drugich nie. RPO interweniuje - dlaczego? Chodzi o osiemnaste urodziny i rentę rodzinną. Mówi się, że 18-stka to symboliczny próg dorosłości, czas nowych praw, ale też i obowiązków. Chociaż dla większości młodych ludzi to radosny moment, to istnieje jednak grupa, dla której ten dzień, zamiast otwierać nowe możliwości, przynosi pewne bolesne finansowe rozczarowanie. Chodzi o rentę rodzinną, która dla niektórych nie jest już tak wysoka, jak przed ukończeniem 18. roku życia.

Rewolucja technologiczna bez kobiet? Sztuczna inteligencja może pogłębić nierówności

Rewolucja technologiczna bez kobiet? Sztuczna inteligencja może pogłębić nierówności, chociaż sektor sztucznej inteligencji woła o nowych specjalistów, ale kobiet wciąż jest w nim jak na lekarstwo. Choć to one częściej niż mężczyźni kończą studia wyższe, rzadziej wybierają karierę w branży technologicznej. Jaki będzie miało to wpływ na sytuację kobiet na rynku pracy?

Koniec z ulgami na dzieci. Rodzice lawinowo tracą wsparcie: paradoksalnie za sprawą dzieci i wzrostu płac

Koniec z ulgami na dzieci. Rodzice lawinowo tracą wsparcie: paradoksalnie za sprawą dzieci i wzrostu płac. Jak to możliwe? A no tak, że dzieci często dorabiają w wakacje a ich zarobki mają wpływ na sytuację finansową rodziców i przekroczenie pewnych progów podatkowych, które wpływają na utratę różnych ulg.

Rekonstrukcja rządu. 23 lipca 2025 r. premier przedstawi nową Radę Ministrów

Premier ogłosi skład nowej Rady Ministrów w środę o godz. 10:00. Zgodnie z deklaracjami rządu celem rekonstrukcji ma być efektywniejsza i skuteczniejsza praca Rady Ministrów.

REKLAMA

Hołownia chce badać posłów alkomatem. Projekt ustawy po incydentach w Sejmie

Marszałek Sejmu Szymon Hołownia przygotował projekt ustawy, który umożliwi marszałkowi zlecenie badania alkomatem posła podejrzewanego o nietrzeźwość w czasie obrad. "Kończymy tolerowanie pijanych posłów" – zapowiedział. Projekt ma być odpowiedzią na incydenty, do których dochodziło już kilkukrotnie.

Jak wspierać naukę i zaangażowanie pracowników?

Dla 70 proc. pracowników z pokolenia Z cotygodniowe zdobywanie nowych umiejętności jest jednym z podstawowych oczekiwań wobec pracodawcy. Młode pokolenie coraz częściej poszukuje w pracy sensu, wyzwań i realnych możliwości rozwoju. Dlatego firmy oferują coraz więcej różnorodnych inicjatyw wspierających naukę i zaangażowanie.

REKLAMA