Porwania rodzicielskie - co to takiego?

Porwanie rodzicielskie a zaginięcie

Porwanie rodzicielskie jest sytuacją, w której jedno z rodziców bez woli i wiedzy drugiego lub pod pretekstem krótkotrwałego pobytu wywozi lub zatrzymuje dziecko na stałe, pozbawiając tym samym drugiego rodzica możliwości utrzymywania kontaktu z dzieckiem w przysługującym mu – zgodnie z prawem – zakresie.

Dwie cechy wskazanej sytuacji wydają się mieć największe znaczenie.

Po pierwsze – fakt, że rodzic, który został pozbawiony możliwości kontaktu z dzieckiem często nie wie, gdzie w danym momencie dziecko przebywa, po drugie, nawet gdy ustali miejsce pobytu dziecka, jest pozbawiony – w różnym zakresie – możliwości utrzymywania z nim kontaktu.

Taki stan rzeczy bardzo często nosi znamiona zaginięcia, co oznacza, że na fakt pozbawienia rodzica możliwości kontaktu z dzieckiem niejako „nakłada się” sytuacja, w której doszło do zaginięcia – często nie tylko dziecka, ale również drugiego rodzica czy opiekuna.

Polecamy serwis: Władza rodzicielska

Zgodnie z definicją wskazaną w zarządzeniu nr 124 Komendanta Głównego Policji z dn. 04/06/2012 roku  mówiącym  m.in.  o  sposobie  prowadzenia  przez  policję  poszukiwania  osoby  zaginionej – zaginięcie osoby to zaistnienie zdarzenia uniemożliwiającego ustalenie miejsca pobytu osoby fizycznej  i  zapewnienie  ochrony  jej  życia,  zdrowia  lub  wolności,  wymagające  jej  odnalezienia albo udzielenia pomocy.

Jak  zatem  wynika  z  obu  wskazanych  definicji,  oba  stany  faktyczne  (porwanie  rodzicielskie oraz zaginięcie) mogą występować jednocześnie lub osobno:
- jednocześnie – gdy np. jeden rodzic nagle i bez powiadomienia drugiego wywozi dziecko w nieznane miejsce i tam je zatrzymuje,
-  osobno  –  gdy  np.  rodzic  wywozi  dziecko  bez  zgody  drugiego  rodzica  w  znane  drugiemu rodzicowi miejsce, pozbawiając go jednak możliwości kontaktu z dzieckiem (wtedy możemy mówić jedynie  o  porwaniu  rodzicielskim,  a  wskazanej  sytuacji  brak  znamion  zaginięcia)  lub  gdy osoba dorosła, pod pieczą której znajdował się małoletni zaginęła w związku z zaistnieniem okoliczności zewnętrznych  np.  wypadku  (wtedy  mamy  do  czynienia  z  zaginięciem,  ale  nie  z  porwaniem rodzicielskim).

W tym miejscu podkreślić należy również, że przepisy omawianego zarządzenia nr 124 zawężająco definiują pojęcie „porwania rodzicielskiego”, kwalifikując do niego tylko takie sytuacje, w których żadne z rodziców nie ma ograniczonej władzy rodzicielskiej.

Zobacz również: Przestępstwo uprowadzenia oraz nielegalnego zatrzymania małoletniego lub osoby nieporadnej

Kategorie osób zaginionych

Policja – w zależności od zaistniałych okoliczności – klasyfikuje osobę zaginioną do jednej z trzech kategorii. Kategoria, do której zakwalifikowano dane zaginięcie, warunkuje dalsze czynności podejmowane przez policję. Oznacza to, że przypisanie do I, II lub III kategorii zaginięcia ma kluczowe znaczenie dla dalszych działań podejmowanych przez policję.

Na potrzeby niniejszego opracowania przyjrzymy się zapisom zarządzenia dotyczącym I i III kategorii osób zaginionych.

Zaginiony zakwalifikowany – zgodnie z treścią zarządzenia nr 124 – do kategorii I jest osobą, która opuściła nagle ostatnie miejsce swojego pobytu w okolicznościach uzasadniających podejrzenie popełnienia na jej szkodę przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności, albo uzasadniających podejrzenie zagrożenia dla jej życia, zdrowia lub wolności, a w szczególności (…) małoletni do lat 15, którego zaginięcie zgłoszono po raz pierwszy (…).

Do kategorii III zakwalifikowana zostanie m.in. osoba małoletnia, zaginiona w związku z tzw. „porwaniem rodzicielskim”,  o  ile nie zaistniały przesłanki, które nakazywałyby zakwalifikowanie tej osoby do kategorii I.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na dwie okoliczności – istotne z punktu widzenia rodzica ofiary porwania rodzicielskiego – towarzyszące zaginięciu i mające znaczenie przy determinowaniu, czy dane zaginięcie należy zakwalifikować do kategorii I. Przepis wyraźnie wskazuje, że jeżeli zagrożone jest życie, zdrowie lub wolność osoby oraz jest ona osobą małoletnią poniżej 15 roku życia, zaginięcie należy zakwalifikować do kategorii I. Zatem domniemanie, że dziecko przebywa z jednym z rodziców nie zawsze będzie oznaczało, że jego życie, zdrowie lub wolność nie są zagrożone.

Okoliczności te mają kluczowe znaczenie dla dalszego toku postępowania. W przypadku I kategorii zaginięć katalog działań zmierzających do ustalenia pobytu osoby zaginionej jest o wiele szerszy niż w przypadku zaginięcia z kategorii III.

Warto   również   podkreślić,   że   ustalenie,   że   osoba   zaginiona   jest   poszukiwana   w   związku z prowadzonym postępowaniem karnym nie jest podstawą do odstąpienia od przyjęcia zawiadomienia o zaginięciu osoby. 

Każdej  osobie  zgłaszającej  fakt  zaginięcia  wydaje  się  bezpłatnie  zaświadczenie  potwierdzające przyjęcie zawiadomienia o zaginięciu przez policję.

Przyjmujący   zawiadomienie   o   zaginięciu   osoby   powinien   poinformować   zawiadamiającego o najbliższym punkcie lub kontakcie do organizacji udzielającej pomocy prawnej lub psychologicznej rodzinom osób zaginionych oraz o całodobowej bezpłatnej linii 116 000 – Telefonie w sprawie zaginionego dziecka i nastolatka obsługiwanym przez Fundację ITAKA – Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych.

Kto jest uprawniony do zgłoszenia zaginięcia?

Co  do  zasady  zgłoszenie  zaginięcia  osoby  przyjmuje  się  od  każdego  uprawnionego (tj. członka rodziny, kierownika instytucji, w której zaginiony przebywał, przedstawiciela urzędu konsularnego lub każdej innej osoby, która w złożonym zawiadomieniu uzasadnia podejrzenie popełnienia przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności osoby zaginionej albo wskazuje jednoznacznie okoliczności zaginięcia osoby).

Zobacz również: Czym są czynności sprawdzające?

Przyjęcie zgłoszenia zaginięcia przez policję

Jeśli  –  jak  wskazano  wyżej  –  porwanie  rodzicielskie  cechują  okoliczności  uzasadniające zgłoszenie zaginięcia dziecka policji, należy   niezwłocznie   zgłosić   ten   fakt   na  najbliższym posterunku policji.

Zawiadomienie o zaginięciu osoby jest obowiązany przyjąć dyżurny jednostki policji, do której zgłosiła  się  osoba  uprawniona  lub  wyznaczony  przez  niego  policjant  tej  jednostki,  co  oznacza, że nie ma potrzeby czekać, aż na posterunku pojawią się funkcjonariusze odpowiedzialni w danej jednostce policji za poszukiwania osób zaginionych. Co więcej, właściwie każdy pełniący służbę policjant, do którego zgłosi się osoba uprawniona, jest zobowiązany przyjąć od niej zawiadomienie o zaginięciu osoby i niezwłocznie je przekazać dyżurnemu najbliższej jednostki policji.

Przyjęcie zgłoszenia przez policję nie jest uzależnione od upływu określonego czasu od powzięcia przez zgłaszającego przekonania o zaginięciu. Oznacza to, że policjant ma obowiązek przyjąć zgłoszenie natychmiast.

Od momentu stwierdzenia przez rodzica, że nie wie, gdzie znajduje się jego dziecko nie musi upłynąć 24 czy 48 godzin! To nie czas, a konkretne okoliczności determinują, czy można mówić o zaginięciu, czy nie.

Zawiadomienie o zaginięciu osoby w wyniku porwania rodzicielskiego przyjmuje się od rodzica zgłaszającego zaginięcie i kwalifikuje do kategorii III w sytuacji gdy drugi rodzic lub opiekun prawny posiadający pełną władzę rodzicielską bez porozumienia ze zgłaszającym rodzicem zabiera osobę małoletnią, nie informując tego rodzica o nowym miejscu pobytu.

Nie  dokonuje  się  przyjęcia  zawiadomienia  o  zaginięciu  osoby  w  wyniku  porwania rodzicielckiego jeżeli:
- możliwe jest zakwalifikowanie osoby do kategorii I lub II lub
- od  właściwego  sądu  rodzinnego  i  opiekuńczego  wpłynął  do  policji  wniosek  o  ustalenie miejsca pobytu osoby małoletniej.

Polecamy serwis: Policja

Czynności podejmowane przez policję

Na potrzeby niniejszego opracowania wskazujemy jedynie czynności, które policja powinna podjąć w przypadku zakwalifikowania zaginięcia dziecka do kategorii III.

Policja podejmuje poszukiwanie osoby zaginionej niezwłocznie po otrzymaniu informacji o zaginięciu osoby.

W   przypadku   przyjęcia   zgłoszenia   osoby   zakwalifikowanej  do   kategorii   III   należy   m.in.:
- powiadomić właściwy sąd rodzinny i opiekuńczy o wszczęciu poszukiwań osoby małoletniej jako  zaginionej,  gdy  z  podanych  okoliczności  wynika,  że  nastąpiło  porwanie  rodzicielskie,
-  poinformować  zawiadamiającego  o  zasadności  zwrócenia  się  do  tego  sądu  z  wnioskiem o wskazanie sposobu dalszego postępowania w przypadku ustalenia miejsca pobytu dziecka.

Co  istotne,  czynności  w  ramach  poszukiwań  małoletniego,  którego  zaginięcie  zakwalifikowano do kategorii III, w ciągu pierwszych 30 dni od zawiadomienia wykonują policjanci komórki policji ds. nieletnich, a następnie przekazują materiały z analizą wykonanych czynności policjantom właściwym ds. poszukiwań i współpracują z nimi w wykonywaniu dalszych czynności.

Zobacz również: Rodzic wywozi dziecko za granicę - co robić?

Zakończenie poszukiwań przez policję

Policja kończy poszukiwanie zaginionej osoby, gdy występuje jedna z szeregu przesłanek wskazanych w omawianym zarządzeniu. Wydaje się, że w przypadku porwania rodzicielskiego szczególne znaczenie mają następujące z nich:

- odnaleziono osobę zaginioną; przez odnalezienie należy rozumieć nawiązanie z nią bezpośredniego osobistego kontaktu przez policjanta lub funkcjonariusza innych służb, a jeśli dziecko przebywa za granicą – nawiązanie z nim bezpośredniego osobistego kontaktu przez pracownika właściwego przedstawicielstwa dyplomatycznego Rzeczypospolitej Polskiej lub uzyskania od zagranicznych władz informacji o odnalezieniu osoby (w tym miejscu należy wyraźnie podkreślić, że nawiązanie przez policjanta kontaktu telefonicznego z rodzicem-porywaczem, który zapewnia organy ścigania, że ”z dzieckiem wszystko w porządku” w żadnym wypadku nie powinno być przesłanką do odmowy wszczęcia lub do zakończenia poszukiwań dziecka!);
- ustalono miejsce pobytu osoby zaginionej;
- osoba zaginiona powróciła do miejsca pobytu.

Oznacza to zatem, że jeśli zgłoszono fakt zaginięcia dziecka, które najprawdopodobniej przebywa ze swoim drugim rodzicem w nieznanym miejscu i policja nawiąże bezpośredni kontakt z rodzicem, który dziecko uprowadził i z dzieckiem lub dokona ustalenia miejsca pobytu małoletniego albo gdy dziecko wróci do swego miejsca pobytu – zakończone zostaną dalsze działania policji związane z zaginięciem. I o ile ostatnia ze wskazanych przesłanek – powrót do miejsca pobytu – daje nadzieję na przywrócenie stanu poprzedniego i normalizacji kontaktów dziecka z drugim rodzicem, o tyle dwie pierwsze w praktyce często oznaczają, że prawidłowe kontakty z dzieckiem są nadal utrudnione bądź niemożliwe, a rodzic, którego prawa zostały naruszone nie może liczyć na ich ochronę przez policję.

W związku z taką sytuacją prawną i faktyczną w dalszej części niniejszego opracowania przyjrzymy się kolejnym instytucjom prawnym (m.in. przestępstwu z art. 211 kodeksu karnego, nakazowi wydania dziecka, tzw. Konwencji Haskiej)- związanym z naruszeniem tak podstawowego prawa jakim jest prawo do niezakłóconych kontaktów rodzica ze swoim dzieckiem i dziecka z obojgiem rodziców.

Polecamy serwis: Kontakty z dzieckiem

Uchybienia w działaniach policji

W  przypadku  gdy  osoba  zgłaszająca  zaginięcie  stwierdzi  uchybienia  w  działaniach policji do jej dyspozycji pozostaje szereg narzędzi, którymi może się posłużyć dochodząc swoich praw.

Jeśli osoba zgłaszająca uzna, że funkcjonariusz przyjmujący zawiadomienie o zaginięciu nie wypełnia w sposób prawidłowy swoich obowiązków, może skontaktować się z jego bezpośrednim przełożonym, szefem danej jednostki policji czy komendą wojewódzką policji. Warto w każdym takim przypadku kontaktować się również z Fundacją ItAKA.

Do ściśle formalnych instrumentów ochrony praw obywatela należy tzw. skarga na policję.

Kwestie związane z jej złożeniem reguluje Rozporządzenie Rady Ministrów z 8/01/2002 r. w sprawie organizacji przyjmowania i rozpatrywania skarg i wniosków oraz odpowiednie zapisy kodeksu postępowania administracyjnego.

Skargę można złożyć m.in. pisemnie, mailem lub ustnie do protokołu. Należy zwrócić szczególną uwagę na podanie w niej imienia i nazwiska osoby skarżącej oraz adresu. Warto również uzyskać potwierdzenie wpłynięcia skargi.

Skarga może dotyczyć m.in. niewłaściwego wykonywania zadań przez organy i ich pracowników, zaniedbań, naruszenia praworządności lub interesu osoby skarżącej, przewlekłości postępowania, bezduszności i zbędnego formalizmu w załatwianiu spraw przez ww. podmioty.

Co do zasady skarga powinna zostać rozpatrzona w ciągu miesiąca od jej wpłynięcia do właściwego organu.

Zobacz również: Czy możliwe jest anonimowe zawiadomienie o przestępstwie?

Zgłoszenie zaginięcia Fundacji Itaka - Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych oraz zakres pomocy świadczonej przez fundację

Fundacja ItAKA świadczy całodobową pomoc osobom dotkniętym problemem zaginięcia – w tym rodzicom, których dzieci zostały uprowadzone.

W przypadku porwań rodzicielskich Fundacja ItAKA świadczy następującą pomoc:
- pomoc poszukiwawczą
- pomoc prawną
- wsparcie psychologiczne dla rodziców i opiekunów
- mediacje

Aby skorzystać z naszej pomocy można się z nami skontaktować pod bezpłatnym całodobowym telefonem 116 000 w Sprawie Zaginionego Dziecka i Nastolatka.

Zaginięcie można zgłosić do Fundacji ITAKA telefonicznie, mailowo lub pocztą tradycyjną. Towarzyszy temu:
(1) wypełnienie, podpisanie i przesłanie formularza zgłoszenia zaginięcia (format PDF) dostępnego na stronie internetowej www.zaginieni.pl
(2) przesłanie kopii lub skanu zaświadczenia o przyjęciu zgłoszenia zaginięcia wydanego na żądanie osoby zgłaszającej przez policję
(3)  przesłanie  do  Fundacji  aktualnego  zdjęcia  zaginionego  dziecka  –  odbitki  lub  w  formie elektronicznej

Do dyspozycji rodziców, którzy nie wiedzą dokąd i w jakich okolicznościach wyjechało ich dziecko, pozostaje zespół psychologów, prawników oraz mediator rodzinny. Fundacja ITAKA co do zasady kończy poszukiwania zaginionej osoby, gdy zachodzą wymienione w punkcie D przesłanki zakończenia poszukiwań przez policję.

Polecamy serwis: Dziecko i prawo

Tekst pochodzi z poradnika Fundacji ITAKA "Kiedy rodzic porwał dziecko. Podstawowe informacje prawne", Warszawa 2012.