Testament allograficzny: Ostatnia wola w urzędzie

Testament allograficzny (administracyjny, urzędowy) jest – obok testamentu pisemnego (własnoręcznego, holograficznego) i testamentu notarialnego – formą testamentu zwykłego. Testamenty należące do tej kategorii mogą być sporządzane w każdej sytuacji, w dowolnym czasie i przez każdą osobę, która posiada zdolność do czynności prawnych. 

Elementami formy testamentu allograficznego są:

• ustne oświadczenie spadkodawcy
  • wobec osoby urzędowej,
  • w obecności świadków,
• protokół, zawierający
  • treść oświadczenia,
  • datę sporządzenia,
• odczytanie protokołu,
• podpisanie protokołu.

Ustne oświadczenie spadkodawcy

Przy sporządzaniu testamentu allograficznego spadkodawca oświadcza swoją wolę ustnie. Wymóg ten wyłącza użycie języka migowego, zresztą przepis Kodeksu cywilnego wprost wyklucza sporządzenie testamentu allograficznego przez osoby głuche lub nieme. Wymogu ustności nie czyni zadość odczytanie spadkodawcy sporządzonego wcześniej – pod jego nieobecność – pisemnego projektu testamentu i oświadczenie przez spadkodawcę, że to, co mu odczytano, uznaje on za swoją ostatnią wolę.

Oświadczenie wobec osoby urzędowej

Spadkodawca składa oświadczenie woli wobec jednej z wymienionych poniżej osób urzędowych: 

• wójta (burmistrza, prezydenta miasta), 
• starosty, 
• marszałka województwa, 
• sekretarza powiatu albo gminy lub 
• kierownika urzędu stanu cywilnego. 

Oceny, czy spadkodawca złożył oświadczenie osobie uprawnionej, należy dokonywać według stanu prawnego z dnia sporządzenia testamentu. Osoby urzędowe uprawnione do przyjęcia oświadczenia woli spadkodawcy mają obowiązek osobistego wykonywania tego uprawnienia. Wykluczone jest więc przekazanie wykonywania czynności związanych ze sporządzeniem testamentu allograficznego innym osobom.

Osoba urzędowa powinna być obecna w czasie składania przez spadkodawcę oświadczenia ostatniej woli, spisywania protokołu, jego odczytania i podpisania. Obecność osoby urzędowej na przykład tylko przy odczytaniu protokołu wcześniej przygotowanego bez udziału tej osoby, oraz jego podpisaniu, skutkuje nieważnością testamentu allograficznego.

Oświadczenie przy świadkach

Do ważności testamentu allograficznego przepis Kodeksu cywilnego wymaga, by podczas składania oświadczenia spadkodawcy obecnych było dwóch świadków. Należy to rozumieć tak, że dla ważności testamentu allograficznego konieczna jest obecność co najmniej dwóch świadków. Przepis nie wyklucza większej liczby świadków. Świadkowie – tak jak i osoba urzędowa – muszą być obecni podczas całej czynności testowania, od rozpoczęcia przez spadkodawcę składania oświadczenia woli, na złożeniu podpisów kończąc.

Świadkowie testamentu allograficznego podlegają wyłączeniom określonym przepisami Kodeksu cywilnego. Świadkiem przy sporządzaniu testamentu allograficznego nie może być: 

• kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych,
• niewidomy, głuchy lub niemy,
• kto nie może czytać i pisać,
• kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament,
• skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.

Świadkiem nie może być również osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Świadkami nie mogą być także: 

• małżonek osoby dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, 
• jej krewni lub powinowaci pierwszego stopnia (ojciec, matka, dziecko, teść, teściowa), 
• jej krewni lub powinowaci drugiego stopnia (dziadek, babcia, wnuk, wnuczka, brat, siostra, szwagier, szwagierka ) oraz 
• osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.

Polecamy QUIZ: Testamenty – sprawdź, co o nich wiesz!

Jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych powyżej, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.

Oświadczenie spisane w protokole

Ustne oświadczenie spadkodawcy należy spisać w protokole opatrzonym datą jego sporządzenia. Data podana w protokole powinna być zgodna z rzeczywistością. Data nieprawdziwa powoduje nieważność testamentu, chyba że podana została omyłkowo, omyłka jest niewielka albo oczywista, a data prawdziwa wynika z treści testamentu allograficznego lub okoliczności. Przepis nie precyzuje sposobu spisania protokołu, zatem należy przyjąć, że może być dowolny: protokół można spisać pismem ręcznym jak i maszynowo.

Przepis Kodeksu cywilnego nie określa, kto ma spisać protokół. Czynności tej może więc dokonać każdy – nie musi to być ani osoba urzędowa, wobec której spadkodawca składa oświadczenie, ani świadek testamentu. Protokolant pełni funkcję czysto techniczną, nie do niego należy kontrola treści protokołu, lecz do do testatora, osoby urzędowej oraz świadków.

Protokół odczytany

Koniecznym elementem formy testamentu allograficznego jest odczytanie protokołu. Musi być on odczytany w obecności spadkodawcy, osoby urzędowej i świadków. Udział protokolanta nie jest przy tym konieczny. Oczytać protokół może każda z osób, których obecność jest wymagana przy odczytaniu protokołu, a także protokolant lub jakakolwiek inna osoba przybrana do tej czynności. Przepis Kodeksu cywilnego nie wymaga poczynienia w protokole wzmianki o jego odczytaniu, chociaż nie wyklucza takiej możliwości.

Protokół podpisany

Po odczytaniu protokołu podpisują go:

• osoba urzędowa,
• świadkowie,
• spadkodawca.

Podpisy osoby urzędowej oraz świadków są w każdym przypadku konieczne (w przeciwnym razie testament allograficzny będzie nieważny). Kodeks przewiduje wyjątek dotyczący jedynie spadkodawcy. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, jest zwolniony z tego obowiązku. Wówczas okoliczność tę trzeba odnotować w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu spadkodawcy.