Nowy pomysł w prawie spadkowym – rejestr testamentów

Sukces rejestru poświadczenia dziedziczenia inspiracją do dalszych działań

Przepis dający możliwość Krajowej Radzie Notarialnej do utworzenia rejestru poświadczenia dziedziczenia wszedł w życie 2.10.2008 r. i od tego momentu formalnie rozpoczęto intensywne działania mające na celu stworzenie kompleksowego systemu pozwalającego na rejestrację aktów poświadczenia dziedziczenia. Jednak pracę nad nim rozpoczęto dużo wcześniej. Jego obsługi musieli nauczyć się rejenci prowadzący kancelarie notarialne. Co ważne, wprowadzona regulacja odciążyła wymiar sprawiedliwości gdyż wszystkie czynności można dokonać również w kancelarii notarialnej, co naturalnie nie oznacza, że droga sądowa została zamknięta. To duża swoboda dla obywateli, ponieważ w sytuacji gdy sprawa spadkowa jest bezsporna, a takich jest bardzo duża część, wówczas kancelarie notarialne zapewniają niemal ekspresowe tempo załatwiania tych spraw pod warunkiem stawiennictwa wszystkich spadkobierców w kancelarii.

Nie wszystkie testamenty mogą zostać poświadczone przez notariusza. Przepisy wyłączają testamenty szczególne, czyli ustny, wojskowy oraz sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym.

Stowarzyszenie na rzecz Europejskiej Sieci Rejestrów Testamentów 

Association du Reseau Europeen des Registres Testamentaries (ARERT) powstało w 2005 r. z inicjatywy notariatów europejskich. Polska występuje w nim jako członek - obserwator. Główny cel to wspieranie działań, aby testamenty sporządzane za granicą były oznaczone w sposób, który gwarantuje ich odnalezienie, nawet jeśli zostały sporządzone za granicą. Takie rejestry działają już w 18 państwach Unii Europejskiej, z tego już 13 w formie elektronicznej, a do końca roku liczba ta ma być powiększona na skutek zinformatyzowania systemu funkcjonującego w Bułgarii.

W sytuacji, gdy Polska już od dawna jest członkiem Unii Europejskiej możliwości migracyjne naszych rodaków są ogromne. Należy pamiętać, że testament nieodnaleziony w praktyce jest testamentem nieistniejącym. Należy więc podjąć działania, aby takim sytuacjom zapobiec, tak by ostatnia wola testatora została wypełniona zgodnie z jego życzeniem. W Polsce niestety nadal nie ma systemu rejestracji testamentów, tak więc chęć jego stworzenia a jednocześnie zinformatyzowania według standardów obowiązujących w innych państwach jest dużym wyzwaniem dla Krajowej Rady Notarialnej. Rada jednak przekonana jest, że tak jak poświadczenie dziedziczenia w formie elektronicznej tak i elektroniczna rejestracja testamentów będą kolejnym sukcesem i dużym krokiem na przód. Zaledwie od marca 2009 roku zarejestrowano 17 tys. aktów poświadczenia dziedziczenia a liczba ta stale wzrasta. 

Chęć wprowadzenia uregulowania do Polski

Jak zapewnia notariusz Lech Borzemski, prezes KRN, na bazie już istniejącego systemu rejestracji poświadczenia dziedziczenia można zbudować system rejestracji testamentów wzbogacając o to system, który działa obecnie. Bez konieczności tworzenia nowego systemu, ponieważ stosowany obecnie już jest do tego przygotowany. Krajowej Radzie Notarialnej zależy na tym, aby system powstał chociażby na potrzeby polskich notariatów a to czy testament będzie dodany do rejestru czy też nie uzależnione będzie od woli testatora. Naczelna Rada wierzy, że zainteresowanie i pomysł spotka się z akceptacją obywateli i rejestracja w późniejszej fazie projektu będzie wręcz pożądana przez obywateli. 

Funkcjonowanie rejestru w innych państwach 

W krajach Unii Europejskiej rejestry prowadzone są przez notariuszy. Dostęp do informacji czy testament został sporządzony ma prawie każdy obywatel. Natomiast treść sporządzonego testamentu nie jest publicznie dostępna. Może się z nim zapoznać prawnik, który jest do tego upoważniony oraz spadkobierca; w obu przypadkach może to nastąpić tylko po przedstawieniu aktu zgonu, nigdy wcześniej.
W 1971 r. to władze państwa francuskiego wyszły z inicjatywą rejestracji testamentów. Początkowo były to zwykłe kartki, na których sporządzano krótkie informacje na temat sporządzanych testamentów. Obecnie jest systemem informatycznym, opartych na tych samych zasadach funkcjonowania co w Belgii czy na Węgrzech. Jego działanie koordynują notariusze. Również w Holandii idea stworzenia systemu wypłynęła od władz państwowych. Obecnie uprawnienia te są przekazywane bezpośrednio do realizacji przez notariuszy. We Francji w ciągu ostatnich 35 lat dokonano 16 mln. wpisów, tylko w ostatnim roku wpłynęło 500 tys. zapytań o testament rejestrowany oraz dokonano 400 tys. rejestracji testamentów w systemie.

Idea systemu rejestracji testamentów

System ma umożliwić odnalezienie testamentu, bez względu na kraj, w którym notarialnie został sporządzony. Ma zawierać informację kto i kiedy taki testament sporządził. Kwestie ustalenia czy jest on ważny, czy np. po zarejestrowanym testamencie spadkodawca nie sporządził nowego w domu, który treścią może wykluczać testament już zarejestrowany, dochodzone będą w późniejszym terminie. Najważniejsze jest, by informacja, iż testament został sporządzony, mogła zostać odszukana.

W 2008 r. notariusze sporządzili w Polsce aż 111 743 testamentów, to o 5 proc. więcej niż rok wcześniej.