Wydziedziczenie – na czym polega?

Wydziedziczenie – co to?

Wydziedziczenie jest jedną z instytucji prawa spadkowego. Zasady dotyczące wydziedziczenia określa Kodeks cywilny.

Wydziedziczenie polega na pozbawieniu (w testamencie) określonych członków rodziny zachowku.

Wydziedziczenie a zachowek

Co to oznacza w praktyce?

Otóż w testamencie spadkodawca może rozporządzić swoim majątkiem według własnej woli. Może się zdarzyć, iż w ten sposób do dziedziczenia nie zostaną powołani członkowie najbliższej rodziny. Właśnie dla nich przewidziana została instytucja zachowku.

Zachowek należy się zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Zachowek wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przypadałby osobie uprawnionej przy dziedziczenia ustawowym. Gdy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, zachowek wynosi dwie trzecie wartości takiego udziału.

Warto pamiętać, iż przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili. Nie uwzględnia się jednak spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Wskutek wydziedziczenia osoby uprawnione do zachowku zostaną go pozbawione. Może mieć to miejsce jedynie po spełnieniu określonych warunków.

Wydziedziczenie w testamencie

W testamencie można pozbawić zachowku następujących krewnych:

• zstępnych
• małżonka
• rodziców

Kim są zstępni? To potomkowie spadkodawcy tacy jak dzieci, wnuki, prawnuki etc.

Wydziedziczenie – przyczyny

Z jakich przyczyn można wydziedziczyć osobę rodzica, małżonka czy rodzica uprawnionego do zachowku?

Jest to możliwe, gdy osoba taka wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Innym powodem jest dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Wydziedziczenie może mieć również miejsce, gdy uprawniony do zachowku uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Kiedy wydziedziczenie jest skuteczne?

Ważne! Przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści testamentu.

Dla skutecznego wydziedziczenia ważne jest też, aby istniała ona w rzeczywistości.

Wydziedziczenie – przykłady z orzecznictwa

„Uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy zakłada niewątpliwie, z jednej strony, długotrwałość, ciągłość nagannego postępowania lub powtarzalność czynności składających się na to postępowania, a z drugiej - jak się trafnie podkreśla w piśmiennictwie - także umyślność tego postępowania (złą wolę po stronie osoby naruszającej obowiązki rodzinne). Do typowych przykładów niedopełniania obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy zalicza się w szczególności brak zainteresowania spadkodawcą chorym lub potrzebującym pomocy ze względu na swój wiek” – uznał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 marca 2018 r. (I CSK 424/17).

„Jeśli - co w praktyce częste - ktoś zrywa kontakty z rodziną, nie może później wydziedziczyć z powodu braku więzów. Zgodnie z zasadą nemo turpitudinem suam allegans auditur, ten kto zawinił zerwanie więzów rodzinnych, nie może ze swej niegodziwości wywodzić korzystnych dla siebie skutków prawnych. W szczególności niewykonywanie obowiązków rodzinnych nie będzie miało miejsca w sytuacji uchylania się spadkodawcy od przyjęcia zaoferowanej pomocy, a także w braku jego koniecznej współpracy lub przy odmowie przyjmowania pomocy” – stwierdził Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 5 kwietnia 2018 r. (I ACa 1095/17).

Wydziedziczenie a przebaczenie

Jeżeli spadkodawca przebaczył osobie uprawnionej do zachowku, to nie może jej wydziedziczyć.

Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, to przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Wydziedziczenie a dzieci wydziedziczonego

Zgodnie bowiem z Kodeksem cywilnym zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

„Przebaczenie przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku może nastąpić także po wydziedziczeniu go w testamencie i do swej skuteczności nie wymaga zachowania formy testamentowej” (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2018 r. , III CZP 37/18).