REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Zachowek - czym jest, kiedy i komu przysługuje i jak go obliczyć?

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Agata Koschel-Sturzbecher
Adwokat, publicystka i szkoleniowiec.
Zachowek - czym jest, kiedy i komu przysługuje i jak go obliczyć?
Zachowek - czym jest, kiedy i komu przysługuje i jak go obliczyć?

REKLAMA

REKLAMA

Zachowek jest bardzo złożoną instytucją prawa spadkowego. Przepisy go regulujące zawarte są w w kodeksie cywilnym w księdze czwartej dotyczącej spadków, są one dość jasne i klarowne, jednak tylko z pozoru. Prowadząc sprawę o zachowek adwokat musi być bardzo ostrożny i przewidzieć, a przede wszystkim sprawdzić wszystkie możliwe sytuacje prawne związane ze spadkiem m.in. możliwość wydziedziczenia jednego z uprawnionych do zachowku, odrzucenie spadku, niegodność dziedziczenia, rozwód, wcześniejsza darowizna itp. Każda taka sprawa wymaga indywidualnego podejścia i dogłębnej analizy.

rozwiń >

Czym jest zachowek?

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić czym jest zachowek.

REKLAMA

Jest to uprawnienie, które ma za zadanie ochronę najbliższych krewnych spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z przepisów ustawy, są to zstępni (każdy kolejny potomek spadkodawcy tj. dzieci, wnuki itp.), małżonek oraz rodzice.

Zatem te osoby mogą żądać od osoby powołanej zamiast nich do spadku zapłaty kwoty pieniężnej i jest to pewnego rodzaju substytut spadku, który należałby się im w przypadku dziedziczenia ustawowego (czyli bez sporządzonego testamentu).

Kiedy można żądać wypłaty zachowku?

Zachowek ma zastosowanie więc wtedy, gdy z różnych względów spadkodawca pomija wymienione wyżej osoby przy wyrażeniu swojej ostatniej woli i np. chce powierzyć cały spadek swojemu najlepszemu przyjacielowi lub tylko jednemu członkowi rodziny (np. tylko żonie, pomijając przy tym dzieci) lub jeszcze za życia przekazuje komuś wszelkie wartościowe nieruchomości i rzeczy w drodze darowizny. Wtedy wyżej wymienieni krewni spadkodawcy mogą domagać się zachowku od powołanego przez spadkodawcę spadkobiercy lub obdarowanego przez spadkodawcę. Nie będzie natomiast możliwa sytuacja, gdy jednocześnie uprawnionymi będą zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, a także zstępni oraz rodzice spadkodawcy.

Kup ebook: Zachowek - uprawnieni, obliczanie, wydziedziczenie

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Trzeba mieć też na uwadze, iż w sytuacji, gdy spadkodawca w chwili śmierci posiadał rodziców, małżonka i dzieci to roszczenie o zachowek mają tylko ci krewni, którzy dziedziczyliby (na podstawie dziedziczenia ustawowego) w pierwszej kolejności, czyli w takiej sytuacji - tylko dzieci i małżonek. Dopiero w sytuacji, gdyby spadkodawca nie miał dzieci, czy małżonka, wtedy o zachowek mogą wystąpić jego rodzice.

Ile wynosi zachowek?

Zaznaczyć trzeba, iż zachowek może być jedynie określony w kwocie pieniężnej, jego spełnienie nie może polegać na wydaniu jakichkolwiek rzeczy z masy spadkowej. Nie można więc tu poczytywać za normę konieczność wydania rzeczy, z którą sentymentalnie jesteśmy związani. Jednakże nic nie stoi na przeszkodzie, by obdarowany i uprawniony do zachowku doszli do porozumienia w tej kwestii i aby uprawniony zrzekł  się prawa do zachowku w zamian za wydanie mu konkretnego składniku majątku.

Jak oblicza się zachowek?

REKLAMA

Wyliczenie wysokości zachowku należnego małżonkowi, zstępnym czy rodzicom nie jest łatwe, zwłaszcza, iż ta wysokość może być różna w zależności od tego, która osoba uprawniona występuje z roszczeniem. Wartość zachowku zależy zatem od kilku czynników, a w szczególności od liczby osób, które są uprawnione do zachowku, od wysokość darowizn dokonanych przez spadkodawcę za życia, treści testamentu itp.

Generalna zasada zawarta w kodeksie cywilnym stanowi, iż osobom uprawnionym do zachowku należy się on w wysokości połowy udziału spadkowego, który by im przypadł w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jeżeli jednak uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli nie ma ukończonych 18-stu lat to wysokość zachowku wynosi dwie trzecie tego udziału. Przy czym, stan niezdolności do pracy oraz małoletniość ustala się według chwili otwarcia spadku (chwili śmierci spadkodawcy).

Aby prawidłowo wyliczyć wysokość należnego zachowku należy dokonać kilku kroków: po pierwsze trzeba obliczyć udział uprawnionego w spadku, tak jakby dziedziczył zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, następnie trzeba ustalić wysokość substratu zachowku i sprawdzić, czy uprawnionym do zachowku jest małoletni lub niezdolny do pracy (wtedy wysokość zachowku jest większa), a na końcu zestawić ze sobą wszystkie wartości.

Należy też pamiętać, że przy ustalaniu udziału stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku uwzględnia się też spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy odrzucili spadek. Nie bierze się z kolei pod uwagę spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia i tych, którzy zostali wydziedziczeni.

Przykładowe obliczenie zachowku

Poniżej przykład, który może być pomocny przy obliczaniu zachowku.

Przykład

Zmarła pani Janina Nowak, która miała męża i dwie bezdzietne córki. W testamencie powołała do całości spadku po sobie męża - Janusza Nowaka. Jedna z córek - Maria, odrzuciła spadek. Należy zatem obliczyć wysokość zachowku przysługującego drugiej z córek - Karolinie. Skoro Maria odrzuciła spadek, to Karolina wraz z ojcem dziedziczyliby po ½ spadek po matce. Jednak jak wskazywano, spadkobierców, którzy odrzucili spadek wlicza się przy obliczaniu wysokości zachowku. Dlatego też udział córki Karoliny w spadku po matce będzie wynosił 1/3 i stanowi podstawę do dalszych obliczeń. Przyjmując, iż Janina Nowak pozostawiła po sobie środki na koncie w wysokości 120.000 zł, córka Karolina dziedziczyłaby 40 tys. Zatem wysokość przysługującego jej zachowku będzie wynosiła 1/2 tej sumy, czyli 20 tys.

Czym jest substrat zachowku?

Powyżej wskazany przykład ma tylko obrazować mechanizm obliczenia kwoty zachowku i jest prosty, niestety nieczęsto spotyka się takie sprawy w rzeczywistości. W większości spraw należy obliczyć dodatkowo tzw. substrat zachowku, czyli podstawę do ustalenia konkretnej sumy wyrażającej przysługujący osobie uprawnionej zachowek. Przy czym, aby to wyliczyć trzeba określić „czystą wartość spadkuz doliczeniem darowizn, których dokonał spadkodawca. Czyli podsumowując, na substrat zachowku składają się aż dwa elementy - wartość majątku spadkowego i wartość składników majątkowych, którymi spadkodawca rozrządził jeszcze za życia. Taki sposób obliczeń chroni osoby bliskie spadkodawcy w sytuacji, gdy za życia spadkodawca daruje jednej osobie wszystkie składniki swojego majątku i gdy po śmierci spadkodawcy aktywa spadkowe wynoszą zero.

Kup ebook: Zachowek - uprawnieni, obliczanie, wydziedziczenie

Czystą wartość spadku uzyskamy, jeśli od aktywów spadkowych odejmiemy długi spadkowe. Przy czym, nie bierze się tu pod uwagę długów z tytułu poleceń, zapisów i zobowiązań z tytułu zachowku. Wartość spadku oblicza się na podstawie cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu, ale według cen z chwili otwarcia spadku (chwili śmierci spadkodawcy). Chodzi tu o uwzględnienie zjawiska inflacji. Taką samą metodę stosuje się w sprawach o podział spadku, czy obliczanie wartości przedmiotu darowizny doliczanej do substratu. W sporach sądowych o zachowek, w sytuacji, gdy wartość spadku jest sporna, ustalą ją biegli sądowi. Jednak trzeba mieć na uwadze, że to znacznie przedłuży postępowanie i wygeneruje dodatkowe koszty wynagrodzenia biegłego.

Doliczanie darowizn do substratu zachowku

O czym warto pamiętać przy obliczaniu zachowku? Jak wskazywano wyżej, przy obliczaniu wysokości zachowku dolicza się darowizny, czyli każde bezpłatne rozporządzenie swoim majątkiem przez spadkodawcę. Co ważne, spadkodawca nie może w żaden sposób wyłączyć darowizny, która z mocy prawa podlega doliczeniu. Jednak przepis art. 994 kodeksu cywilnego przewiduje wykluczenie niektórych rodzajów darowizn od doliczenia do spadku. Chodzi tu przede wszystkim o drobne, codzienne darowizny - np. prezenty z okazji urodzin itp., darowizny dla osób niebędących spadkobiercą dokonane przed więcej niż 10 latami od chwili śmierci spadkodawcy, przy obliczaniu zachowku dla zstępnych (kolejnych przodków, poczynając od dzieci), nie dolicza się darowizn dokonanych przed urodzeniem dzieci, chyba że dokonano je na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego, przy obliczaniu zachowku dla małżonka nie dolicza się darowizn dokonanych przed zawarciem małżeństwa.

Ważne

W razie konfliktu stron w kwestii nawet istnienia darowizny, rozstrzyga o tym sąd prowadzący sprawę w sporze sądowym. Nie bierze się przy tym pod uwagę faktu, że przedmiot darowizny został zużyty, zniszczony, czy nie należy już do obdarowanego.

Jak można żądać zapłaty zachowku?

REKLAMA

Jak w niemal każdej sprawie, roszczenie o zachowek może być rozwiązane polubownie lub na drodze sądownej. Dobrowolna spłata uprawnionego do zachowku będzie na pewno sposobem szybszym i tańszym, jednak może mieć miejsce tylko wtedy, gdy roszczenie to jest bezsporne, co niestety nie zdarza się często.

W sytuacji jednak, gdy strony dochodzą do porozumienia, najlepszym sposobem będzie sporządzenie ugody, w której opisuje się wszystkie składowe majątku spadkowego i wartość zachowku. Uprawniony powinien oświadczyć, iż otrzymał określoną kwotę pieniężną i wyczerpuje ona jego roszczenia względem osoby zobowiązanej do wypłaty.

Jeśli chodzi o sądowne załatwienie sprawy, należy wystąpić z powództwem o zapłatę zachowku. Pozew musi spełniać wszelkie wymogi pozwu określone w kodeksie postępowania cywilnego. Powództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeśli miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.

Jeśli chodzi o opłatę od takiego pozwu, wynosi ona 5% dochodzonej wartości zachowku. Jak wspominano, dodatkowo - jeśli w sprawie będzie powołany biegły - dochodzą koszty z tym związane. Jeśli sąd uzna powództwo za słuszne, zasądzi dla nas zwrot kosztów sądowych.

Aktualizacja: 22 maja 2023 r. weszły w życie przepisy, które wprowadziły możliwość zrzeczenia się zachowku, rozłożenia na raty, odroczenia terminu płatności i obniżenia wysokości zachowku.
Czytaj więcej: Zachowek po zmianach w 2023 r.

Przedawnienie zachowku

Co z terminem na dochodzenie roszczeń z tytułu zachowku? Upływ terminu w jakim można dochodzić roszczeń z tytułu zachowku powoduje jego przedawnienie, czyli brak możności skutecznego dochodzenia tego prawa. I tak, zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Jeśli chodzi o spadkobiercę ustawowego, nie ma odrębnego przepisu, jednak analogicznie stosuje się tu też pięcioletni termin przedawnienia.

Wspomnieć trzeba też o momencie, od którego liczy się bieg przedawnienia. Jeśli chodzi o spadkobierców ustawowych jest to moment śmierci spadkodawcy (moment otwarcia spadku), a dla spadkobierców testamentowych jest to moment ogłoszenia testamentu. 

Czy można nie płacić zachowku?

Sprawy z prawem spadkowym w tle są o tyle ciężkie, gdyż niekiedy spadkodawcy muszą borykać się z nieuczciwymi krewnymi, którzy w spadku (tu - w zachowku) widzą możliwość zdobycia „łatwych” pieniędzy, podczas gdy w rzeczywistości nie utrzymywali relacji ze spadkodawcą. Jednak trzeba mieć na względzie, iż w zasadzie niemożliwe jest całkowite wyłączenie obowiązku zapłaty zachowku uprawnionemu.

Można się jednak powołać na przepis art. 5 kodeksu cywilnego tj. „nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”. Można tu jako przykład powołać dziecko, które nie dba o swojego ciężko chorego rodzica. Pomocne w udowodnieniu zasadności zarzutu z art. 5 k.c. będzie przedstawienie dowodów, że osoba uprawniona do zachowku jeszcze za życia spadkodawcy nie utrzymywała z nim kontaktów, czy odmawiała pomocy.

Agata Koschel-Sturzbecher   
adwokat

Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: INFOR

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Nowe uprawnienia PIP i wyższe kary dla firm od 2026 r. Czy dojdzie do masowej zamiany śmieciówek w umowy o pracę? Szef PIP: uszczęśliwianie etatami na siłę się nie sprawdza

Nie będziemy masowo zmieniać umów cywilnoprawnych na etaty, a jedynie działać w przypadkach niebudzących wątpliwości – powiedział PAP szef Państwowej Inspekcji Pracy, główny inspektor pracy Marcin Stanecki. Zaznaczył, że w planowanych zmianach nie chodzi o „uszczęśliwianie etatami na siłę”, tylko o reagowanie na skargi.

Do odbiorców gazu masowo trafiają listy. Chodzi o pieniądze. Kwoty zaczynają się od 1 tysiąca, a dochodzą do kilkunastu tysięcy

Choć większość z nas od miesięcy żyje tematem cen energii, to dla wielu osób równie istotne są ceny gazu. A te właśnie się zmieniły. Różnica obejmie rocznie kwoty od tysiąca, nawet do kilkunastu tysięcy.

Renta wdowia 2025. ZUS wypłaca świadczenia w zbiegu [Ważne terminy]

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłaca już wdowie renty. Jak informuje ZUS, dzięki rencie wdowiej świadczeniobiorcy zyskają średnio 359,82 zł. Dlaczego ważne jest szybkie złożenie wniosku?

Milion wniosków o rentę wdowią. ZUS: tym osobom świadczenia nie przyznamy

REKLAMA

Dodatek pielęgnacyjny przed ukończeniem 75 lat. Ważny warunek i przykład z sądu

Po ukończeniu 75 lat Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyzna emerytowi dodatek z urzędu. Inaczej jest jednak w przypadku młodszych osób, które muszą spełnić dodatkowe warunki.

W lipcu 2025 roku już 900 plus na dentystę. Dla każdego, kto opłaca składkę zdrowotną. Ale czy wiesz, jak skorzystać?

Na początku 2025 roku pisaliśmy o tym, że każdy, kto opłaca składkę zdrowotną, może liczyć na 600 plus na dentystę. Co się w tym zakresie zmieniło? Głównie kwoty. Inflacja hamuje, ceny rosną, a pacjenci mają już 900 plus na dentystę.

Od 1 lipca 2025 r. dla osób z niepełnosprawnościami i seniorów łatwiej o sanatorium. Rozporządzenie w mocy [NOWY WNIOSEK]

Zmieniły się zasady wystawiania skierowania na leczenie uzdrowiskowe / rehabilitację uzdrowiskową - jest nowy wzór wniosku. Według nowych zasad i przepisów rozporządzenia, które już obowiązują, także lista lekarzy, którzy mogą kierować na leczenie jest rozbudowana. Oznacza to tyle, że osoby z niepełnosprawnościami i seniorzy, którzy leczą się u lekarzy z zakresu tych specjalności będą mieli uproszczone możliwości dostania się na leczenie uzdrowiskowe. Co jeszcze się zmienia i skąd wynikają te zmiany?

Mieszkanie Plus dla 9,9 mln seniorów - nowy rządowy program bez kryterium dochodowego oraz bez zmian w prawie dziedziczenia. Jakie warunki należy spełnić, aby uzyskać lokal mieszkalny?

Rząd przygotowuje nowe rozwiązanie mieszkaniowe dla 9,9 mln seniorów – tzw. najem senioralny. Dzięki niemu starsze osoby, nawet te posiadają już własne mieszkanie, będą mogły zamieszkać w lokalu gminnym dostosowanym do ich potrzeb - bez żadnych barier oraz bez konieczności spełniania kryterium dochodowego. Celem projektu jest zapewnienie seniorom większej niezależności i poprawa warunków życia bez konieczności przeprowadzki do domu opieki.

REKLAMA

Ponad 500 zł dodatkowo za staż, co miesiąc. Jest ustawa, wypłaty w III kwartale 2025 r. [dla kogo, przez ile?]

Od 1 czerwca 2025 r. zaczęła obowiązywać ustawa z 20 marca 2025 r. o rynku pracy i służbach zatrudnienia (Dz.U. 2025 poz. 620). Regulacja wprowadza szereg uprawnień dla pracowników, osób bezrobotnych, pracodawców, urzędów pracy oraz osób z niepełnosprawnościami. Nowa ustawa daje możliwość otrzymania ponad 500 zł za staż. Poniżej szczegóły, bo trzeba wiedzieć, że regulacja nie jest skierowana dla tak wielu, jakby się mogło wydawać i na tak długo, jakby chciano.

Obowiązkowe windy w każdym budynku mieszkalnym, który ma co najmniej dwie kondygnacje. To tylko jedna ze zmian, która nas czeka

Ministerstwo Rozwoju i Technologii opublikowało projekt zmian w przepisach technicznych dotyczących budynków. Chodzi o to, by były one lepiej dopasowane do dzisiejszych potrzeb – zarówno jeśli chodzi o bezpieczeństwo, efektywność energetyczną, jak i dostępność dla osób z niepełnosprawnościami. Trwają konsultacje publiczne, a dokument jest już dostępny na stronie Rządowego Centrum Legislacji.

REKLAMA