REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Wydziedziczenie (pozbawienie prawa do zachowku): podstawy i warunki skuteczności. Czy można odwrócić wydziedziczenie?

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
radca prawny i doradca podatkowy
kodeks cywilny, wydziedziczenie, zachowek
Wydziedziczenie (pozbawienie prawa do zachowku): podstawy i warunki skuteczności. Czy można odwrócić wydziedziczenie?
Shutterstock

REKLAMA

REKLAMA

Wydziedziczenie jest prawnym sposobem pozbawienia członka rodziny prawa do zachowku, czyli części spadku, który przysługuje mu z mocy prawa. Temat ten jest ważny, zwłaszcza w kontekście relacji rodzinnych i ich wpływu na dziedziczenie. Jak wyjaśnia Katarzyna Siwiec z Kancelarii Radcy Prawnego Katarzyna Siwiec proces wydziedziczenia nie jest jednak prosty – wymaga spełnienia określonych warunków i udokumentowania przesłanek, które uzasadniają decyzję o wyłączeniu bliskiej osoby z prawa do zachowku.

Czym jest wydziedziczenie? Pozbawieniem prawa do zachowku

Jednym z najczęstszych rozrządzeń testamentowych, obok zapisów: windykacyjnego i zwykłego, jest wydziedziczenie. Wydziedziczenie mówiąc najprościej to pozbawienie uprawnienia do otrzymania zachowku

Zgodnie z art. 1008 kodeksu cywilnego (KC) spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku w sytuacji, gdy osoby takie, wbrew woli spadkodawcy, postępują uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego; dopuściły się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci bądź uporczywie nie dopełniają względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

W nauce prawa nie ma jednolitości poglądów co do możliwości wydziedziczenia częściowego, czyli np. pozbawienia zachowku, ale tylko w pewnej wysokości. Część doktryny prezentuje stanowisko, zgodnie z którym nie można dokonać wydziedziczenia częściowego (tak np. M. Pazdan, w: K. Pietrzykowski, Komentarz KC, t. 2, 2018, art. 1008), część zaś uznaje to za możliwe i w pełni dopuszczalne (por. M. Niedośpiał, Testament. Zagadnienia ogólne testamentu w polskim prawie cywilnym, Kraków–Poznań 1993, s. 125).

- Ponieważ wydziedziczenie ma bardzo istotne skutki dla wymienionych wyżej osób, które co ważne należą do najbliższej rodziny spadkodawcy, nie może być dowolne. Ustawodawca wymaga spełnienia konkretnych warunków do skuteczności wydziedziczenia. Po pierwsze musi to nastąpić w testamencie, po drugie wydziedziczenie musi być bezwarunkowe. Spadkodawca nie może uzależnić go od spełnienia bądź nie spełnienia jakiegoś określonego warunku. Przykładowo wydziedziczenie nie będzie skuteczne jeżeli będzie uzależnione od zaprzestania konkretnego działania przez zstępnych, małżonka czy rodziców spadkodawcy. Nie ma natomiast znaczenia forma testamentu, wydziedziczenie może być zawarte w testamencie własnoręcznym bądź notarialnym. Po trzecie wydziedziczenie musi być oparte na jednej z trzech wymienionych wyżej przesłanek, ich lista ma charakter wyczerpujący. Niezachowanie powyższych warunków wydziedziczenia prowadzi do jego nieważności co oznacza, że uprawniony będzie mógł domagać się zachowku – mówi radca prawny Katarzyna Siwiec.

Podobnie bezpodstawność wydziedziczenia powoduje, że osoba wydziedziczona bez przyczyny zostaje wyłączona od dziedziczenia ustawowego, ale może domagać się należnego jej zachowku. Jak wskazuje się w orzecznictwie wadliwe wydziedziczenie nie wywołuje skutku zamierzonego przez ustawodawcę, uprawniony może dochodzić zachowku powołując się na nieważność lub bezskuteczność wydziedziczenia (tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2020 r., sygn. akt II CSK 574/19).

REKLAMA

REKLAMA

Podstawy wydziedziczenia

Pierwszą z nich jest postepowanie przez uprawnionego do zachowku wbrew woli spadkodawcy, gdy zachowanie to jest dodatkowo uporczywe i  sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Przyjmuje się, że chodzi o postępowanie takie jak, np. niemoralne prowadzenie się, prowadzenie nieuczciwej działalności, handel narkotykami, pijaństwo, znęcanie się nad osobami bliskimi. Bardzo ważne jest też to, że nie może to być tylko i wyłącznie naganne zachowanie, ale spadkodawca musi też wyraźnie ujawnić, że takiego postępowania spadkobiercy nie akceptuje. Ustawa wymaga bowiem, aby zachowanie to było zachowaniem wbrew woli spadkodawcy i o tym elemencie nie można zapominać. 

- Ponadto z art. 1008 kodeksu cywilnego wynika, że zachowanie uprawnionego do zachowku, aby mogło stanowić uzasadnioną przyczynę wydziedziczenia musi być uporczywe, co należy rozumieć jako zachowania długotrwałe, ciągłe lub powtarzające się. A contrario, nie będzie podstawą wydziedziczenia jednorazowe choćby bardzo naganne zachowanie – dodaje ekspertka.

Kolejną przesłankę wydziedziczenia stanowi dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Co istotne, chodzi tutaj o wszystkie formy zjawiskowe popełnienia przestępstwa (sprawstwo, współsprawstwo, sprawstwo kierownicze i polecające, podżeganie i pomocnictwo) oraz formy stadialne (dokonanie, usiłowanie), ale nie należy pojęcia przestępstwa odnosić tylko i wyłącznie do treści kodeksu karnego, bowiem ustawodawca się do tego aktu prawnego w przepisie nie odwołał.  Nie ma również znaczenia, czy sprawca został skazany za dane przestępstwo czy też nie. 

- W związku z tym, że nie istnieje definicja pojęcia osoby bliskiej spadkodawcy trzeba każdorazowo oceniać to na kanwie okoliczności faktycznych. Z tą przesłanką wydziedziczenia sądy statystycznie spotykają się najrzadziej. Natomiast bardzo popularną podstawą jest trzecia z wymienionych w przepisie, czyli uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy. Jakie to będą obowiązki zależy od tego, kim są dla siebie spadkodawca i osoba uprawniona do zachowku i tak przykładowo w przypadku małżeństwa mogą to być wymienione w art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy i wierności oraz współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Z kolei w relacjach rodzice - dzieci mogą to być obowiązki alimentacyjne. W każdym razie chodzi o długotrwałe, świadome oraz zawinione ignorowanie własnych obowiązków wobec spadkodawcy. Bardzo często będzie to zaniechanie wszelkich kontaktów, nieudzielenie pomocy materialnej i każdej innej osobie jej potrzebującej z uwagi na wiek, stan zdrowia itd, o ile przyczyny leżą po stronie spadkobiercy – tłumaczy Katarzyna Siwiec.

Jak wskazano bowiem w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2018 r. w sprawie I CSK 424/17 „Nawet całkowite i długotrwałe zerwanie ze spadkodawcą przez uprawnionego do zachowku charakterystycznej dla stosunków rodzinnych więzi uczuciowej nie może stanowić podstawy do wydziedziczenia, jeżeli nastąpiło ono wyłącznie z winy spadkodawcy”. Innym przykładem, uznanym w judykaturze za przesłankę wydziedziczenia, jest także wszczynanie ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów, wyrzucenie go z domu, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami. 

Warto też dodać, że podstawy wydziedziczenia mogą na siebie zachodzić tzw. może być ich w danym przypadku więcej niż jedna, bądź też jedno zachowanie wypełnia więcej niż jedną przesłankę wydziedziczenia.

Niezależnie od wystąpienia którejś z wymienionych przyczyn wydziedziczenia – w każdym przypadku – przyczyna ta musi być w treści testamentu skonkretyzowana, jednoznacznie sformułowana i opisana. Zobowiązuje do tego treść art. 1009 KC. Sugerowanym byłoby też wskazanie w treści konkretnych zachowań uprawnionego do zachowku, które wypełniałyby ustawowe przesłanki wydziedziczenia.

Odwracalność wydziedziczenia

Wydziedziczenie jest odwracalne w tym sensie, że spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Przebaczenie ma charakter emocjonalny oraz wiąże się z puszczeniem w niepamięć krzywd i doznanej urazy. Nie ma natomiast jednolitości poglądów w judykaturze w jaki sposób spadkodawca winien to przebaczenie objawić. I tak, w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2018 r., III CZP 37/18, wskazano, że „przebaczenie przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku może nastąpić także po wydziedziczeniu go w testamencie i do swej skuteczności nie wymaga zachowania formy testamentowej”, ale ukształtowała się też linia orzecznicza odmienna, zgodnie z którą „w razie sporządzenia przez spadkodawcę testamentu zawierającego postanowienie o wydziedziczeniu, przebaczenie może mieć wyłącznie postać odwołania tego testamentu. Przebaczenie w dowolnej formie może nastąpić wyłącznie na etapie poprzedzającym sporządzenie testamentu” (tak np. wyrok SO we Wrocławiu z dnia 24 czerwca 2013 r. I C 284/12). Najbezpieczniejszym rozwiązaniem zatem będzie dochowanie jednak formy odwołania testamentu, jeżeli przebaczenie następuje już po wydziedziczeniu.

Wydziedziczenie to procedura wymagająca spełnienia szeregu warunków, w tym wyraźnego określenia powodów i sporządzenia testamentu zgodnie z przepisami. Dla spadkodawcy jest to ostateczny sposób na pozbawienie bliskiej osoby prawa do zachowku, a dla osoby wydziedziczonej może być powodem do podjęcia kroków prawnych. Zrozumienie warunków skuteczności wydziedziczenia oraz skonsultowanie się z prawnikiem przed podjęciem decyzji o wydziedziczeniu jest kluczowe dla ochrony własnych interesów.

Katarzyna Siwiec - radca prawny i doradca podatkowy. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie–Skłodowskiej w Lublinie oraz podyplomowych studiów na kierunku: Podatki w krajowym i międzynarodowym obrocie gospodarczym  oraz Rachunkowość i Finanse Przedsiębiorstw w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Autorka kilkudziesięciu publikacji głównie z zakresu nieruchomości w czasopismach, takich jak Nieruchomości, Monitor Podatkowy, Strefa Nieruchomości i innych, autorka i współautorka książek z zakresu prawa i podatków dochodowych, autorka e-booków z zakresu prawa. Pełnomocnik procesowy uczestniczący w postępowaniach przed sądami powszechnymi, administracyjnymi, polubownym sądem przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, Sądem Najwyższym, a także Trybunałem Konstytucyjnym.

REKLAMA

Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: INFOR

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Renta wdowia 2025: Jakie zasady wejdą w życie? ZUS obetnie świadczenia i wprowadzi progi! Ostateczna wersja ustawy

W Sejmie trwają kluczowe prace nad nowelizacją ustawy emerytalnej, która ma wprowadzić tzw. rentę wdowią. Reforma ma umożliwić wdowom i wdowcom łączenie własnego świadczenia emerytalnego z rentą rodzinną po zmarłym małżonku. Ze względu na ogromne koszty budżetowe (szacowane na kilkanaście miliardów złotych), Ministerstwo Finansów i ZUS postulują wprowadzenie ostrych ograniczeń. Na czym ma polegać nowa zasada łączenia świadczeń, jakie są realne progi finansowe i jak może zostać obcięte Twoje przyszłe świadczenie.

Emerytury stażowe 2025: Ostatnie decyzje. Który projekt zwycięży? Kto przejdzie na emeryturę o 10 lat wcześniej?

Debata o wprowadzeniu emerytur stażowych, umożliwiających przejście na świadczenie bez względu na wiek, weszła w kluczową fazę. Obecnie w Sejmie procedowane są co najmniej dwa odmienne projekty, różniące się zasadniczo wymaganym stażem pracy i warunkami finansowymi. Co będzie z reformą i jakie będą finansowe konsekwencje wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej.

Dodatek do pensji: Kto dostanie podwyżkę za pracę nocną i w upały? Nowe obwieszczenie Ministerstwa Pracy

Miliony Polaków mają prawo do ukrytej podwyżki, o której pracodawcy często zapominają lub ją zaniżają. Stawka dodatku nocnego jest zmienna, co miesiąc inna, a do tego dochodzą obowiązki w ekstremalnych warunkach pogodowych. Dowiedz się, jak obliczyć, ile dokładnie pieniędzy powinieneś co miesiąc dostać do pensji i jak skutecznie domagać się przestrzegania Twoich praw.

Kapitał początkowy: Możesz stracić setki złotych miesięcznie. ZUS apeluje o pilne dokumenty!

Pilne wezwanie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dotyczy osób, które pracowały przed 1 stycznia 1999 r. i nie ustaliły kapitału początkowego. Brak tego kluczowego składnika może skutkować stałą utratą setek złotych miesięcznie na przyszłej emeryturze. Omawiamy wymagane dokumenty oraz zasady postępowania, aby odzyskać należne świadczenia.

REKLAMA

Wigilia 2025 dniem wolnym od pracy. Czy ustawa już obowiązuje i kto dostanie pełne wynagrodzenie?

Senat Rzeczypospolitej Polskiej poparł obywatelski projekt ustawy ustanawiającej Wigilię (24 grudnia) dodatkowym, ustawowo wolnym dniem od pracy. Zmiana ta wywołała szereg pytań o jej praktyczne konsekwencje: Kiedy dokładnie wejdzie w życie? Jak wpłynie na roczny wymiar czasu pracy i prawo do wynagrodzenia? Wyjaśniamy, co w świetle nowych przepisów czeka zarówno pracodawcę jak i pracownika.

MOPS: świadczenie pielęgnacyjne 3287 zł nie jest tylko za sprzątanie mieszkania, zmianę pościeli, robienie zakupów, przygotowywanie posiłków

Świadczenie pielęgnacyjne 3287 zł na sprzątanie, pościel, zakupy, posiłki? Częsty element wywiadów środowiskowych. MOPS skrupulatnie gromadzą wykaz prostych czynności opiekuńczych twierdząc, że nie uzasadniają wypłaty świadczenia pielęgnacyjnego 3287 zł (stare świadczenie). Jest to świadczenie dla opiekunów osób niepełnosprawnych ze znacznym stopniem niepełnosprawności. Sądy zgadzają się z MOPS. Takie czynności jak np. sprzątanie mieszkania, zmiana pościeli, robienie zakupów, przygotowywanie posiłków, zasadniczo nie wymagają rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Dlaczego więc MOPS przegrywają w sądach i opiekunowie mają szanse na świadczenie pielęgnacyjne? Właśnie za te czynności opiekuńcze?

Ile godzin odpoczynku po pracy się należy? Gigantyczna kara dla pracodawcy za naruszenie Kodeksu Pracy (art. 132 i 133)

Kodeks Pracy jednoznacznie reguluje, że pracownik nie może być dostępny dla pracodawcy non stop. Obowiązkowy czas odpoczynku jest nieprzerwaną przerwą między zakończeniem pracy w jednym dniu a rozpoczęciem pracy w dniu następnym. Wyjaśniamy szczegółowo, jakie normy muszą być przestrzegane i jakie kary grożą za ich ignorowanie

Ryczałt energetyczny 2026 r.: Ponad 302 zł od ZUS. Kto z kombatantów i wdów dostanie pieniądze na prąd i gaz?

Ryczałt energetyczny to świadczenie pieniężne, którego celem jest częściowe pokrycie rosnących opłat za media (prąd, gaz, ciepło). To wsparcie jest ściśle powiązane ze statusem kombatanta i ofiary represji. Od 1 marca 2026 r. kwota ryczałtu wzrośnie do około 302,51 zł. Kto dokładnie może ubiegać się o te pieniądze? Jakie są różnice między ryczałtem a Dodatkiem Kombatanckim i czy świadczenie przysługuje wdowom i wdowcom? Wyjaśniamy krok po kroku.

REKLAMA

Dentysta bezpłatnie na NFZ – sprawdź, jakie zabiegi Ci przysługują za 0 zł, lista jest długa

Profilaktyka stomatologiczna oraz wcale nie taka krótka lista zabiegów dentystycznych jest dostępna bezpłatnie. Wystarczy być ubezpieczonym w NFZ i mieć opłaconą składkę zdrowotną. Wizyta u dentysty nieodpłatnie, jak u każdego innego lekarza na NFZ, jest jak najbardziej możliwa, jednak nie wszyscy o tym wiedzą.

20 proc. podwyżki i 3 miesiące dodatkowego urlopu dla 150 tys. pracowników. Od kiedy?

Przedstawiciele związkowi tych pracowników przedstawili postulaty – co najmniej 20 proc. podwyżki, a do tego urlop regeneracyjny co 7 lat pracy. Kto i od kiedy miałby skorzystać z takich uprawnień? Chodzi o grupę 150 tys. pracowników.

REKLAMA