REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Wydziedziczenie (pozbawienie prawa do zachowku): podstawy i warunki skuteczności. Czy można odwrócić wydziedziczenie?

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
radca prawny i doradca podatkowy
kodeks cywilny, wydziedziczenie, zachowek
Wydziedziczenie (pozbawienie prawa do zachowku): podstawy i warunki skuteczności. Czy można odwrócić wydziedziczenie?
Shutterstock

REKLAMA

REKLAMA

Wydziedziczenie jest prawnym sposobem pozbawienia członka rodziny prawa do zachowku, czyli części spadku, który przysługuje mu z mocy prawa. Temat ten jest ważny, zwłaszcza w kontekście relacji rodzinnych i ich wpływu na dziedziczenie. Jak wyjaśnia Katarzyna Siwiec z Kancelarii Radcy Prawnego Katarzyna Siwiec proces wydziedziczenia nie jest jednak prosty – wymaga spełnienia określonych warunków i udokumentowania przesłanek, które uzasadniają decyzję o wyłączeniu bliskiej osoby z prawa do zachowku.

Czym jest wydziedziczenie? Pozbawieniem prawa do zachowku

Jednym z najczęstszych rozrządzeń testamentowych, obok zapisów: windykacyjnego i zwykłego, jest wydziedziczenie. Wydziedziczenie mówiąc najprościej to pozbawienie uprawnienia do otrzymania zachowku

Zgodnie z art. 1008 kodeksu cywilnego (KC) spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku w sytuacji, gdy osoby takie, wbrew woli spadkodawcy, postępują uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego; dopuściły się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci bądź uporczywie nie dopełniają względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

W nauce prawa nie ma jednolitości poglądów co do możliwości wydziedziczenia częściowego, czyli np. pozbawienia zachowku, ale tylko w pewnej wysokości. Część doktryny prezentuje stanowisko, zgodnie z którym nie można dokonać wydziedziczenia częściowego (tak np. M. Pazdan, w: K. Pietrzykowski, Komentarz KC, t. 2, 2018, art. 1008), część zaś uznaje to za możliwe i w pełni dopuszczalne (por. M. Niedośpiał, Testament. Zagadnienia ogólne testamentu w polskim prawie cywilnym, Kraków–Poznań 1993, s. 125).

- Ponieważ wydziedziczenie ma bardzo istotne skutki dla wymienionych wyżej osób, które co ważne należą do najbliższej rodziny spadkodawcy, nie może być dowolne. Ustawodawca wymaga spełnienia konkretnych warunków do skuteczności wydziedziczenia. Po pierwsze musi to nastąpić w testamencie, po drugie wydziedziczenie musi być bezwarunkowe. Spadkodawca nie może uzależnić go od spełnienia bądź nie spełnienia jakiegoś określonego warunku. Przykładowo wydziedziczenie nie będzie skuteczne jeżeli będzie uzależnione od zaprzestania konkretnego działania przez zstępnych, małżonka czy rodziców spadkodawcy. Nie ma natomiast znaczenia forma testamentu, wydziedziczenie może być zawarte w testamencie własnoręcznym bądź notarialnym. Po trzecie wydziedziczenie musi być oparte na jednej z trzech wymienionych wyżej przesłanek, ich lista ma charakter wyczerpujący. Niezachowanie powyższych warunków wydziedziczenia prowadzi do jego nieważności co oznacza, że uprawniony będzie mógł domagać się zachowku – mówi radca prawny Katarzyna Siwiec.

Podobnie bezpodstawność wydziedziczenia powoduje, że osoba wydziedziczona bez przyczyny zostaje wyłączona od dziedziczenia ustawowego, ale może domagać się należnego jej zachowku. Jak wskazuje się w orzecznictwie wadliwe wydziedziczenie nie wywołuje skutku zamierzonego przez ustawodawcę, uprawniony może dochodzić zachowku powołując się na nieważność lub bezskuteczność wydziedziczenia (tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2020 r., sygn. akt II CSK 574/19).

REKLAMA

REKLAMA

Podstawy wydziedziczenia

Pierwszą z nich jest postepowanie przez uprawnionego do zachowku wbrew woli spadkodawcy, gdy zachowanie to jest dodatkowo uporczywe i  sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Przyjmuje się, że chodzi o postępowanie takie jak, np. niemoralne prowadzenie się, prowadzenie nieuczciwej działalności, handel narkotykami, pijaństwo, znęcanie się nad osobami bliskimi. Bardzo ważne jest też to, że nie może to być tylko i wyłącznie naganne zachowanie, ale spadkodawca musi też wyraźnie ujawnić, że takiego postępowania spadkobiercy nie akceptuje. Ustawa wymaga bowiem, aby zachowanie to było zachowaniem wbrew woli spadkodawcy i o tym elemencie nie można zapominać. 

- Ponadto z art. 1008 kodeksu cywilnego wynika, że zachowanie uprawnionego do zachowku, aby mogło stanowić uzasadnioną przyczynę wydziedziczenia musi być uporczywe, co należy rozumieć jako zachowania długotrwałe, ciągłe lub powtarzające się. A contrario, nie będzie podstawą wydziedziczenia jednorazowe choćby bardzo naganne zachowanie – dodaje ekspertka.

Kolejną przesłankę wydziedziczenia stanowi dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Co istotne, chodzi tutaj o wszystkie formy zjawiskowe popełnienia przestępstwa (sprawstwo, współsprawstwo, sprawstwo kierownicze i polecające, podżeganie i pomocnictwo) oraz formy stadialne (dokonanie, usiłowanie), ale nie należy pojęcia przestępstwa odnosić tylko i wyłącznie do treści kodeksu karnego, bowiem ustawodawca się do tego aktu prawnego w przepisie nie odwołał.  Nie ma również znaczenia, czy sprawca został skazany za dane przestępstwo czy też nie. 

- W związku z tym, że nie istnieje definicja pojęcia osoby bliskiej spadkodawcy trzeba każdorazowo oceniać to na kanwie okoliczności faktycznych. Z tą przesłanką wydziedziczenia sądy statystycznie spotykają się najrzadziej. Natomiast bardzo popularną podstawą jest trzecia z wymienionych w przepisie, czyli uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy. Jakie to będą obowiązki zależy od tego, kim są dla siebie spadkodawca i osoba uprawniona do zachowku i tak przykładowo w przypadku małżeństwa mogą to być wymienione w art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy i wierności oraz współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Z kolei w relacjach rodzice - dzieci mogą to być obowiązki alimentacyjne. W każdym razie chodzi o długotrwałe, świadome oraz zawinione ignorowanie własnych obowiązków wobec spadkodawcy. Bardzo często będzie to zaniechanie wszelkich kontaktów, nieudzielenie pomocy materialnej i każdej innej osobie jej potrzebującej z uwagi na wiek, stan zdrowia itd, o ile przyczyny leżą po stronie spadkobiercy – tłumaczy Katarzyna Siwiec.

Jak wskazano bowiem w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2018 r. w sprawie I CSK 424/17 „Nawet całkowite i długotrwałe zerwanie ze spadkodawcą przez uprawnionego do zachowku charakterystycznej dla stosunków rodzinnych więzi uczuciowej nie może stanowić podstawy do wydziedziczenia, jeżeli nastąpiło ono wyłącznie z winy spadkodawcy”. Innym przykładem, uznanym w judykaturze za przesłankę wydziedziczenia, jest także wszczynanie ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów, wyrzucenie go z domu, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami. 

Warto też dodać, że podstawy wydziedziczenia mogą na siebie zachodzić tzw. może być ich w danym przypadku więcej niż jedna, bądź też jedno zachowanie wypełnia więcej niż jedną przesłankę wydziedziczenia.

Niezależnie od wystąpienia którejś z wymienionych przyczyn wydziedziczenia – w każdym przypadku – przyczyna ta musi być w treści testamentu skonkretyzowana, jednoznacznie sformułowana i opisana. Zobowiązuje do tego treść art. 1009 KC. Sugerowanym byłoby też wskazanie w treści konkretnych zachowań uprawnionego do zachowku, które wypełniałyby ustawowe przesłanki wydziedziczenia.

Odwracalność wydziedziczenia

Wydziedziczenie jest odwracalne w tym sensie, że spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Przebaczenie ma charakter emocjonalny oraz wiąże się z puszczeniem w niepamięć krzywd i doznanej urazy. Nie ma natomiast jednolitości poglądów w judykaturze w jaki sposób spadkodawca winien to przebaczenie objawić. I tak, w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2018 r., III CZP 37/18, wskazano, że „przebaczenie przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku może nastąpić także po wydziedziczeniu go w testamencie i do swej skuteczności nie wymaga zachowania formy testamentowej”, ale ukształtowała się też linia orzecznicza odmienna, zgodnie z którą „w razie sporządzenia przez spadkodawcę testamentu zawierającego postanowienie o wydziedziczeniu, przebaczenie może mieć wyłącznie postać odwołania tego testamentu. Przebaczenie w dowolnej formie może nastąpić wyłącznie na etapie poprzedzającym sporządzenie testamentu” (tak np. wyrok SO we Wrocławiu z dnia 24 czerwca 2013 r. I C 284/12). Najbezpieczniejszym rozwiązaniem zatem będzie dochowanie jednak formy odwołania testamentu, jeżeli przebaczenie następuje już po wydziedziczeniu.

Wydziedziczenie to procedura wymagająca spełnienia szeregu warunków, w tym wyraźnego określenia powodów i sporządzenia testamentu zgodnie z przepisami. Dla spadkodawcy jest to ostateczny sposób na pozbawienie bliskiej osoby prawa do zachowku, a dla osoby wydziedziczonej może być powodem do podjęcia kroków prawnych. Zrozumienie warunków skuteczności wydziedziczenia oraz skonsultowanie się z prawnikiem przed podjęciem decyzji o wydziedziczeniu jest kluczowe dla ochrony własnych interesów.

Katarzyna Siwiec - radca prawny i doradca podatkowy. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie–Skłodowskiej w Lublinie oraz podyplomowych studiów na kierunku: Podatki w krajowym i międzynarodowym obrocie gospodarczym  oraz Rachunkowość i Finanse Przedsiębiorstw w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Autorka kilkudziesięciu publikacji głównie z zakresu nieruchomości w czasopismach, takich jak Nieruchomości, Monitor Podatkowy, Strefa Nieruchomości i innych, autorka i współautorka książek z zakresu prawa i podatków dochodowych, autorka e-booków z zakresu prawa. Pełnomocnik procesowy uczestniczący w postępowaniach przed sądami powszechnymi, administracyjnymi, polubownym sądem przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, Sądem Najwyższym, a także Trybunałem Konstytucyjnym.

REKLAMA

Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: INFOR

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Nowe przepis ważne dla wspólnot mieszkaniowych od 2026 roku. Podwyższanie zaliczek, balkony, liczniki, kontrola zarządu, udostępnienie lokalu, definicja wspólnoty i inne zmiany

W dniu 19 września 2025 r. opublikowano założenia nowelizacji ustawy o własności lokali oraz ustawy - Prawo budowlane. Podstawowym celem tej nowelizacji jest dostosowanie działalności wspólnot mieszkaniowych do zmian, jakie zaszły na rynku zarządzania wspólnotami na przestrzeni minionych 30 lat, tj. od wejścia w życie tej ustawy. Jak wyjaśnia Minister Finansów i Gospodarki (odpowiedzialny za przygotowanie projektu zmian przepisów), zmiany te są podsumowaniem zapadłego na tym tle orzecznictwa, praktyki zarządców nieruchomości, rozwoju technologii budownictwa wielorodzinnego oraz zmian w innych aktach prawnych dotyczących działalności wspólnot. Poniżej prześledzimy najważniejsze zmiany jakie przynieść ma ta nowelizacja.

PFRON: Dofinansowanie uzyskasz mając punkty - od 1 do 10. Stopień niepełnosprawności, wiek, praca, pierwszy wniosek

W artykule porównujemy system punktów preferencyjnych w programie "Aktywny samorząd” w 2025 roku z punktami dla zakupu samochodu przez osoby niepełnosprawne (program „Samodzielność-Aktywność-Mobilność!” – Mobilność osób z niepełnosprawnością).

Na co Polacy najczęściej donoszą fiskusowi? Katalog jest dość szeroki [DANE Z KAS]

Do jednostek KAS docierają informacje sygnalne, zwane potocznie donosami, dotyczące różnych naruszeń przepisów prawa podatkowego. Sygnaliści zwracają uwagę m.in. na brak wydawania paragonów, nieopodatkowany najem oraz tzw. życie ponad stan. Są też zgłoszenia związane z działalnością handlową w Internecie, a także z organizacją nielegalnych gier hazardowych i loterii. Izby Administracji Skarbowej podają przykładowe sytuacje, w których informacje sygnalne przyczyniły się do ujawnienia nieprawidłowości.

PFRON: Do 10 punktów dla osób niepełnosprawnych. Głównie stopień znaczny. Jest też kryterium wieku

W PFRON funkcjonuje system punktów. Aby otrzymać dofinansowanie do np. zakupu samochodu w PFRON (przez osobę niepełnosprawną) trzeba złożyć wniosek. Dzięki systemowi punktów można otrzymać dodatkowe punkty. Maksymalna korzyść to 10 punktów. Dzięki nim osoba niepełnosprawna ma szanse na wyższe dofinansowanie z PFRON.

REKLAMA

Zasiłki z MOPS dla osób z niepełnosprawnościami i opiekunów w 2026 r. [FAQ]

Wraz ze zbliżającym się początkiem 2026 roku rośnie ilość pytań o zasiłki dla osób z niepełnosprawnościami i ich opiekunów. Które świadczenia wzrosną i dlaczego? Czy zmienią się kryteria dochodowe? Odpowiadamy!

Przewrót w dziedziczeniu nieruchomości: nie odziedziczysz już mieszkania po zmarłym z mocy prawa i niezależnie od wysokości dochodów, tylko dlatego, że „twoi rodzice w tym lokalu mieszkali i miałeś takie szczęście”

W dniu 19 września 2025 r., w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów zostały opublikowane założenia ustawy o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz ustawy o dodatkach mieszkaniowych, która ma wprowadzić przewrót w zasadach „dziedziczenia” stosunku najmu mieszkań komunalnych. Jest to projekt, który podczas posiedzenia Senatu, które odbyło się w dniu 17 lipca br., został zapowiedziany przez wiceministra rozwoju i technologii Tomasza Lewandowskiego i którego celem – jak zostało wówczas wspomniane – jest ukrócenie bogacenia się na komunalnych zasobach mieszkaniowych przez osoby o wysokich dochodach, które są już w posiadaniu innych nieruchomości w danym mieście.

Obowiązkowa fotowoltaika na budynkach [harmonogram]. Tak nowe przepisy unijne zmienią polski rynek budowlany

Unijna dyrektywa EPBD (Energy Performance of Buildings Directive), której implementacja w Polsce nastąpi do 2026 roku, wprowadza obowiązek instalacji paneli fotowoltaicznych lub kolektorów słonecznych na dachach określonych typów budynków. To jedno z najważniejszych rozwiązań prawnych w obszarze transformacji energetycznej ostatnich lat, które może na trwałe zmienić sposób projektowania i eksploatacji nieruchomości w Polsce. Sprawdź, czy zmiany dotyczą również ciebie

Rozczarowanie w Sejmie. Kierowcy nie dostaną ulgi od składki OC

Nie będzie można wycofać samochód osobowy (każdy) z użytkowania i nie płacić OC. Komisja Sejmowa proponuje umieszczenie w koszu większości postulatów deregulacji polskiego prawa. Miał skorzystać każdy kierowca. Urzędów miało nie będzie już interesował powód wycofania samochodu z ruchy. Autorzy ustawy chcieli dać kierowcom możliwość wycofania z użytkowania samochodu bo: "drugi samochód w rodzinie", "wyjazd za granicę", "kamper używany raz na jakiś czas" (powodu nie trzeba było uzasadniać).

REKLAMA

Czy będzie dodatek dla rencistów niezdolnych do pracy i samodzielnej egzystencji?

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nadal prowadzi prace nad wprowadzeniem dodatku dla osób z orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy oraz orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, pobierających inne świadczenia niż renta socjalna. Tak wynika z odpowiedzi udzielonej portalowi Infor.pl. Aktualnie nie można jednak wskazać terminu wejścia w życie planowanych zmian.

Rewolucja w księgach wieczystych? Nowe przepisy zmienią dostęp do danych właścicieli nieruchomości i uderzą w nielegalne portale

Nowelizacja ustawy o księgach wieczystych i hipotece ma całkowicie zmienić sposób, w jaki Polacy uzyskują dostęp do danych o nieruchomościach. Koniec z anonimowym podglądaniem rejestrów – rząd chce wprowadzić obowiązkowe logowanie i pełną identyfikację użytkowników, by powstrzymać kradzież danych, handel informacjami i działalność nielegalnych portali.

REKLAMA