REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Potrącenie – przepisy i orzecznictwo

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Kamil Lorek
Radca prawny, wykładowca akademicki różnych przedmiotów prawniczych, prelegent na konferencjach naukowych, absolwent Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie oraz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
Czym jest potrącenie w polskim prawie?
Czym jest potrącenie w polskim prawie?
Shutterstock

REKLAMA

REKLAMA

W polskim prawie są przewidziane różne sposoby na wygaśnięcie zobowiązania. Oczywiście, jednym z nich jest między innymi zapłata zobowiązania pieniężnego. Oprócz tego są także inne sposoby. Przykładem kolejnego jest potrącenie.

Rodzaje potrącenia

Najogólniej mówiąc, potrąceniem jest wzajemne umorzenie dwóch przeciwstawnych zobowiązań. Jeżeli obie wierzytelności są różnej wartości to potrącenie następuje do wysokości niższej wierzytelności. Potrącenie może odbywać się na podstawie ustawy albo w wyniku zawartej umowy. Z tego też względu wyróżniamy dwa rodzaje potrącenia:

REKLAMA

REKLAMA

  • umowne
  • ustawowe.

Potrącenie ustawowe zostało unormowane w treści przepisu art. 498 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym:

art. 498. § 1

Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

Zgodnie z powyższym unormowaniem potrącenie to może zostać dokonane tylko w przypadku łącznego spełnienia następujących przesłanek:

  • każda z dwóch tych samych osób jest względem drugiej z nich zarówno dłużnikiem i wierzycielem;
  • przedmiotem obu zobowiązań są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku;
  • można już żądać spełnienia tych dwóch zobowiązań, ponieważ obie wierzytelności są już wymagalne;
  • każda z wierzytelności może być dochodzona przed sądem lub innym organem państwowym.

Różnice w jakości rzeczy oznaczonych co do gatunku z obydwu zobowiązań wyklucza możliwość potrącenia na podstawie ustawy. Wymagalność roszczeń zachodzi na przykład gdy upłynął już termin ich płatności.

REKLAMA

Wierzytelności pieniężne można potrącić tylko z wierzytelnościami pieniężnymi. Ponadto, dopuszczalne jest potrącenie tylko rzeczy oznaczonych co do tego samego gatunku.

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Przykład

Niedopuszczalne jest potrącenie 100 kg ziemniaków i 100 kg cegieł. Natomiast możliwym jest potrącenie poszczególnych ładunków cegieł o tych samych parametrach.

Zgodnie z przepisem art. 499 Kodeksu cywilnego: „Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.” Tak zatem potrącenie ustawowe może być dokonane poprzez oświadczenie tylko jednej strony, nawet wbrew woli drugiej strony. Wystarczające jest spełnienie przesłanek określonych w art. 498 kc oraz oświadczenie jednej ze stron.

Istnieje także możliwość potrącenia umownego. Jego podstawą jest zgodna wola dwóch stron. Opiera się ona na zasadzie swobody umów, zgodnie z którą strony mogą ustanowić stosunek zobowiązaniowy według swojego uznania, o ile nie jest to sprzeczne z prawem ani zasadami współżycia społecznego. Tak zatem nie muszą być spełnione przesłanki, o których mowa w art. 498 k.c. Jeżeli taka będzie wola stron umowy to potrącenie może być dokonane między innymi:

  • co do wierzytelności, które jeszcze nie stały się wymagalne;
  • co do rzeczy, które nie są rzeczami oznaczonymi co do gatunku tej samej jakości.

W tym miejscu warto więc przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2000 roku, IV CKN 163/00, zgodnie z którym:

„Strony mogą w sposób odmienny od regulacji ustawowej (art. 498 i nast. KC) kształtować przesłanki, skutki i sposób potrącenia bądź w ogóle wyłączyć możliwość umorzenia wierzytelności przeciwstawnych”.

Z kolei w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1998 roku, II CKN 849/98, sąd ten stwierdził, iż: „W umownym potrąceniu wzajemne wierzytelności nie muszą być jednorodne”.

O tym, jak ważna dla potrącenia umownego jest wola stron może świadczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2017 roku, I CSK 16/16, w myśl którego: „Odstąpienie od umowy w zasadzie nie powinno prowadzić do zniweczenia skutku skutecznie wykonanego już potrącenia w postaci umorzenia wierzytelności objętych potrąceniem (art. 498 §2 kc). Nie jest jednak wykluczone, że strony w umowie mogły przyjąć inne rozwiązanie prawne (art. 65 kc)”.

Zarzut potrącenia

Przedstawiając zagadnienie potrącenia należy także wyróżnić tzw. zarzut potrącenia. Jest on żądaniem oddalenia powództwa opierającym się na twierdzeniu, iż roszczenie będące przedmiotem pozwu już wygasło w wyniku potrącenia. Na podstawie przepisu art. 203[1] § 2 Kodeksu postępowania cywilnego pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. Co więcej, zarzut potrącenia może zostać podniesiony tylko w piśmie procesowym.

Dla dokładniejszego wyjaśnienia tej kwestii warto przytoczyć wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 lipca 2014 roku, I Aca 150/14, zgodnie z którym:

„Oświadczenie o potrąceniu może być złożone – w okresie trwania fazy kompensacyjnej – w każdym czasie, zarówno przed, jak i po wszczęciu postępowania sądowego, w toku postępowania sądowego, także poza tym postępowaniem. Natomiast zarzut potrącenia jest czynnością procesową. Jego podniesienie w postępowaniu sądowym oznacza powołanie się na fakt dokonania potrącenia i wynikające stąd skutki. Jest to tak naprawdę zarzut nieistnienia, umorzenia lub wygaśnięcia wierzytelności powoda.”

Podobnie określił to Sąd Najwyższy na przykład w wyroku z dnia 07 listopada 2008 roku, II CSK 243/08:

„Od potrącenia, jako czynności materialnoprawnej, odróżnić trzeba zarzut potrącenia będący czynnością procesową. Oświadczenie o potrąceniu, o którym mowa w art. 499 kc, jest czynnością materialnoprawną, powodującą – w razie wystąpienia przesłanek określonych w art. 498 § 1 kc – odpowiednie umorzenie wzajemnych wierzytelności, natomiast zarzut potrącenia jest czynnością procesową, polegającą na żądaniu oddalenia powództwa w całości lub w części z powołaniem się na okoliczność, że roszczenie objęte żądaniem pozwu wygasło wskutek potrącenia”.

Podsumowanie

Potrącenie jest jednym ze sposobów wygaśnięcia zobowiązań w polskim prawie. Może nastąpić na skutek woli tylko jednej ze stron – w razie spełnienia się przesłanek potrącenia przewidzianych w ustawie.

Ponadto, jest dopuszczalne na mocy umowy między stronami, które mogą według własnego uznania określić warunki takiego potrącenia. Mogą one być bardziej albo mniej wymagające aniżeli te przewidziane w ustawie. Zastosowanie ma bowiem tutaj zasada swobody umów.

Należy jednak zaznaczyć, iż nie wszystkie zobowiązania mogą ulec potrąceniu. Na podstawie przepisu art. 505 kodeksu cywilnego nie mogą zostać umorzone przez potrącenie:

  • wierzytelności nieulegające zajęciu;
  • wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania;
  • wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych;
  • wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.

Wierzytelności nieulegające zajęciu to przede wszystkim takie, które są konieczne dla zapewnienia środków egzystencji danej osoby. Dostarczanie środków utrzymania odnosi się między innymi do uprawnień alimentacyjnych oraz wynikających z umów dożywocia, renty. Wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych odnoszą się między innymi do prawa żądania uzyskania odszkodowania.

Autor: Radca prawny dr Kamil Lorek

oprac. Wioleta Matela-Marszałek
Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: Źródło zewnętrzne

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Nowe zasady nadawania polskiego obywatelstwa w ramach realizacji strategii migracyjnej – co się zmieni?

Propozycje Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji dotyczące zaostrzenia zasad nadawania obywatelstwa polskiego to istotna zmiana w polityce migracyjnej państwa. Kierunek zaproponowany przez resort obejmuje m.in. wprowadzenie testu integracyjnego, obowiązek dobrej znajomości języka polskiego, deklarację lojalności wobec Rzeczypospolitej oraz wydłużenie wymaganego okresu pobytu. Celem rządu jest wzmocnienie znaczenia obywatelstwa jako przywileju, a nie wyłącznie formalnego statusu administracyjnego.

To koniec z mrożeniem cen prądu - Minister Energii wydał jasny komunikat. W 2026 zapłacimy więcej?

Ceny prądu dla odbiorców mają pozostać zamrożone jedynie do końca tego roku, a rząd nie będzie kontynuował programu mrożenia cen prądu. To oznacza, że ceny za energię elektryczną zostaną uwolnione od stycznia 2026 r. Czy to oznacza, że już od stycznia trzeba będzie sięgać głębiej do portfela przy rachunkach za prąd?

Ranking lokat bankowych [październik 2025 r.] Masowa obniżka oprocentowania oszczędności

W październiku 2025 r. aż 12 banków pogorszyło warunki lokat i rachunków oszczędnościowych. Podobny ruch zaplanował też Minister Finansów ogłaszając od listopada kolejne cięcie oprocentowania detalicznych papierów skarbowych. Na razie napływ oszczędności do banków nie maleje, bo Polacy spodziewając się dalszych cięć stóp procentowych, chcą skorzystać z dotychczasowych ofert - ocenia Bartosz Turek, niezależny analityk rynku finansowego.

D. Tusk o rozsądnym rozważeniu opuszczenia Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Rzecznik rządu prostuje

W wywiadzie dla brytyjskiego dziennika „Sunday Times”, opublikowanym 26 października 2025 r., premier polskiego rządu Donald Tusk zauważył, że istotną częścią problemu migracji jest sztywna i rozszerzająca się interpretacja Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Jak cytował Tuska brytyjski dziennik: jeśli 46 sygnatariuszy konwencji nie może dojść do porozumienia w sprawie jej modyfikacji, to jego zdaniem całkiem rozsądne będzie rozważenie po prostu opuszczenia konwencji”. W dniu 27 października 2025 r. rzecznik rządu Adam Szłapka powiedział Polskiej Agencji Prasowej, że Polska nie miała i nie ma planu wypowiedzenia Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

REKLAMA

Przyrost naturalny nadal jest ujemny. Pierwszy krok do poprawy sytuacji to podwyższenie wieku emerytalnego dla bezdzietnych kobiet

Sytuacja demograficzna Polski nadal jest trudna. Przyrost naturalny jest ujemny, liczba osób w wieku produkcyjnym spada, a społeczeństwo się starzej. Co będzie z emeryturami? Pierwsza propozycja to podwyższenie wieku emerytalnego dla bezdzietnych kobiet.

Rząd chce zakazać sprzedaży alkoholu na stacjach benzynowych. Branża alarmuje: to cios w małe firmy

Ministerstwo Zdrowia chce wprowadzić całkowity zakaz sprzedaży alkoholu na stacjach benzynowych. Projekt ustawy podzielił opinię publiczną. Lekarze mówią o konieczności walki z alkoholizmem, a przedsiębiorcy ostrzegają przed stratami i dyskryminacją. Sprawdzamy, co naprawdę oznaczają planowane zmiany i kto na nich straci.

Bon senioralny, najem senioralny i nowy program pobytu dziennego - 3 filary polityki senioralnej w Polsce

Rząd kończy prace nad trzema rozwiązaniami, które mają odmienić życie osób starszych w Polsce. Bon senioralny, najem senioralny oraz nowy program dziennych miejsc pobytu to kompleksowy pakiet wsparcia, który ma zapewnić seniorom bezpieczeństwo, lepsze warunki mieszkaniowe i codzienną opiekę. Minister Marzena Okła-Drewnowicz zapowiada, że to początek nowej jakości w polityce senioralnej – opartej na godności, aktywności i realnym wsparciu dla osób starszych oraz ich rodzin.

Karta sportowa to twój benefit? Pamiętaj, że to przychód, a z podatku musisz rozliczyć się sam. Wiele osób o tym zapomina, a to oznacza kłopoty

Karta sportowa to jeden z najbardziej popularnych benefitów, na który można liczyć nawiązując współpracę. Jednak każda uzyskana korzyść ma swoje konsekwencje podatkowe. Korzystający często o tym zapominają i wpadają w kłopoty.

REKLAMA

Obligacje skarbowe (oszczędnościowe) - w listopadzie 2025 r. kolejne cięcie oprocentowania. Do końca października można jeszcze kupić obligacje z wyższymi odsetkami

Po obniżkach oprocentowania obligacji skarbowych (detalicznych - oszczędnościowych) w maju, czerwcu, sierpniu i październiku 2025 r. - w listopadzie kolejny raz w tym roku Ministerstwo Finansów tnie (o 0,25 pkt proc.) odsetki nowych emisji tych obligacji.

Czy można fajerwerkami świętować Dzień Niepodległości 11 listopada? Są za to kary czy nie?

Jeżeli ktoś ma pomysł obchodzić z hukiem – i to dosłownie – Święto Niepodległości, które już niebawem, bo do 11 listopada pozostało niewiele dni, powinien przemyśleć sposób świętowania i podejść do używania fajerwerków czy petard w ten dzień ostrożnie. Niewłaściwe użycie fajerwerków w Dzień Niepodległości może bowiem grozić karami.

REKLAMA