REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Potrącenie – przepisy i orzecznictwo

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Kamil Lorek
Radca prawny, wykładowca akademicki różnych przedmiotów prawniczych, prelegent na konferencjach naukowych, absolwent Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie oraz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
Czym jest potrącenie w polskim prawie?
Czym jest potrącenie w polskim prawie?
Shutterstock

REKLAMA

REKLAMA

W polskim prawie są przewidziane różne sposoby na wygaśnięcie zobowiązania. Oczywiście, jednym z nich jest między innymi zapłata zobowiązania pieniężnego. Oprócz tego są także inne sposoby. Przykładem kolejnego jest potrącenie.

Rodzaje potrącenia

Najogólniej mówiąc, potrąceniem jest wzajemne umorzenie dwóch przeciwstawnych zobowiązań. Jeżeli obie wierzytelności są różnej wartości to potrącenie następuje do wysokości niższej wierzytelności. Potrącenie może odbywać się na podstawie ustawy albo w wyniku zawartej umowy. Z tego też względu wyróżniamy dwa rodzaje potrącenia:

REKLAMA

  • umowne
  • ustawowe.

Potrącenie ustawowe zostało unormowane w treści przepisu art. 498 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym:

art. 498. § 1

Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

Zgodnie z powyższym unormowaniem potrącenie to może zostać dokonane tylko w przypadku łącznego spełnienia następujących przesłanek:

  • każda z dwóch tych samych osób jest względem drugiej z nich zarówno dłużnikiem i wierzycielem;
  • przedmiotem obu zobowiązań są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku;
  • można już żądać spełnienia tych dwóch zobowiązań, ponieważ obie wierzytelności są już wymagalne;
  • każda z wierzytelności może być dochodzona przed sądem lub innym organem państwowym.

Różnice w jakości rzeczy oznaczonych co do gatunku z obydwu zobowiązań wyklucza możliwość potrącenia na podstawie ustawy. Wymagalność roszczeń zachodzi na przykład gdy upłynął już termin ich płatności.

Wierzytelności pieniężne można potrącić tylko z wierzytelnościami pieniężnymi. Ponadto, dopuszczalne jest potrącenie tylko rzeczy oznaczonych co do tego samego gatunku.

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Przykład

Niedopuszczalne jest potrącenie 100 kg ziemniaków i 100 kg cegieł. Natomiast możliwym jest potrącenie poszczególnych ładunków cegieł o tych samych parametrach.

REKLAMA

Zgodnie z przepisem art. 499 Kodeksu cywilnego: „Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.” Tak zatem potrącenie ustawowe może być dokonane poprzez oświadczenie tylko jednej strony, nawet wbrew woli drugiej strony. Wystarczające jest spełnienie przesłanek określonych w art. 498 kc oraz oświadczenie jednej ze stron.

Istnieje także możliwość potrącenia umownego. Jego podstawą jest zgodna wola dwóch stron. Opiera się ona na zasadzie swobody umów, zgodnie z którą strony mogą ustanowić stosunek zobowiązaniowy według swojego uznania, o ile nie jest to sprzeczne z prawem ani zasadami współżycia społecznego. Tak zatem nie muszą być spełnione przesłanki, o których mowa w art. 498 k.c. Jeżeli taka będzie wola stron umowy to potrącenie może być dokonane między innymi:

  • co do wierzytelności, które jeszcze nie stały się wymagalne;
  • co do rzeczy, które nie są rzeczami oznaczonymi co do gatunku tej samej jakości.

W tym miejscu warto więc przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2000 roku, IV CKN 163/00, zgodnie z którym:

„Strony mogą w sposób odmienny od regulacji ustawowej (art. 498 i nast. KC) kształtować przesłanki, skutki i sposób potrącenia bądź w ogóle wyłączyć możliwość umorzenia wierzytelności przeciwstawnych”.

Z kolei w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1998 roku, II CKN 849/98, sąd ten stwierdził, iż: „W umownym potrąceniu wzajemne wierzytelności nie muszą być jednorodne”.

O tym, jak ważna dla potrącenia umownego jest wola stron może świadczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2017 roku, I CSK 16/16, w myśl którego: „Odstąpienie od umowy w zasadzie nie powinno prowadzić do zniweczenia skutku skutecznie wykonanego już potrącenia w postaci umorzenia wierzytelności objętych potrąceniem (art. 498 §2 kc). Nie jest jednak wykluczone, że strony w umowie mogły przyjąć inne rozwiązanie prawne (art. 65 kc)”.

Zarzut potrącenia

Przedstawiając zagadnienie potrącenia należy także wyróżnić tzw. zarzut potrącenia. Jest on żądaniem oddalenia powództwa opierającym się na twierdzeniu, iż roszczenie będące przedmiotem pozwu już wygasło w wyniku potrącenia. Na podstawie przepisu art. 203[1] § 2 Kodeksu postępowania cywilnego pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. Co więcej, zarzut potrącenia może zostać podniesiony tylko w piśmie procesowym.

Dla dokładniejszego wyjaśnienia tej kwestii warto przytoczyć wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 lipca 2014 roku, I Aca 150/14, zgodnie z którym:

„Oświadczenie o potrąceniu może być złożone – w okresie trwania fazy kompensacyjnej – w każdym czasie, zarówno przed, jak i po wszczęciu postępowania sądowego, w toku postępowania sądowego, także poza tym postępowaniem. Natomiast zarzut potrącenia jest czynnością procesową. Jego podniesienie w postępowaniu sądowym oznacza powołanie się na fakt dokonania potrącenia i wynikające stąd skutki. Jest to tak naprawdę zarzut nieistnienia, umorzenia lub wygaśnięcia wierzytelności powoda.”

Podobnie określił to Sąd Najwyższy na przykład w wyroku z dnia 07 listopada 2008 roku, II CSK 243/08:

„Od potrącenia, jako czynności materialnoprawnej, odróżnić trzeba zarzut potrącenia będący czynnością procesową. Oświadczenie o potrąceniu, o którym mowa w art. 499 kc, jest czynnością materialnoprawną, powodującą – w razie wystąpienia przesłanek określonych w art. 498 § 1 kc – odpowiednie umorzenie wzajemnych wierzytelności, natomiast zarzut potrącenia jest czynnością procesową, polegającą na żądaniu oddalenia powództwa w całości lub w części z powołaniem się na okoliczność, że roszczenie objęte żądaniem pozwu wygasło wskutek potrącenia”.

Podsumowanie

Potrącenie jest jednym ze sposobów wygaśnięcia zobowiązań w polskim prawie. Może nastąpić na skutek woli tylko jednej ze stron – w razie spełnienia się przesłanek potrącenia przewidzianych w ustawie.

Ponadto, jest dopuszczalne na mocy umowy między stronami, które mogą według własnego uznania określić warunki takiego potrącenia. Mogą one być bardziej albo mniej wymagające aniżeli te przewidziane w ustawie. Zastosowanie ma bowiem tutaj zasada swobody umów.

Należy jednak zaznaczyć, iż nie wszystkie zobowiązania mogą ulec potrąceniu. Na podstawie przepisu art. 505 kodeksu cywilnego nie mogą zostać umorzone przez potrącenie:

  • wierzytelności nieulegające zajęciu;
  • wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania;
  • wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych;
  • wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.

Wierzytelności nieulegające zajęciu to przede wszystkim takie, które są konieczne dla zapewnienia środków egzystencji danej osoby. Dostarczanie środków utrzymania odnosi się między innymi do uprawnień alimentacyjnych oraz wynikających z umów dożywocia, renty. Wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych odnoszą się między innymi do prawa żądania uzyskania odszkodowania.

Autor: Radca prawny dr Kamil Lorek

oprac. Wioleta Matela-Marszałek
Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: Źródło zewnętrzne

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
14. emerytura z KRUS - ile i dla kogo w 2025 roku. Kiedy wypłata?

Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego poinformowała w komunikacie, że dodatkowe roczne świadczenie pieniężne dla emerytów i rencistów, potocznie zwane "czternastą emeryturą", będzie w 2025 roku wypłacone we wrześniu, podobnie jak w poprzednich dwóch latach. Kto ma prawo do tego świadczenia, ile wyniesie w tym roku?

Rachunki uśpione wreszcie dostępne dla spadkobierców! Prezydent podpisał nowelę Prawa bankowego

Prezydent Karol Nawrocki podpisał nowelizację Prawa bankowego, która umożliwia szybkie zamknięcie tzw. „rachunków uśpionych” i ułatwia spadkobiercom dostęp do środków po zmarłych. Równocześnie przyjął ustawę wydłużającą terminy na przechowywanie nawozów naturalnych w gospodarstwach rolnych, a zdecydowanie zawetował przepisy obniżające kary za przestępstwa skarbowe.

Umowa szkoleniowa (tzw. „Lojalka”) – zasady, terminy, plusy i minusy. Kiedy trzeba dać pracownikowi urlop szkoleniowy?

Sfinansowanie przez pracodawcę kosztownego szkolenia czy studiów pracownika to inwestycja. W naturalny sposób rodzi się pytanie: co jeśli pracownik po zakończeniu nauki szybko odejdzie z firmy? Jednym z narzędzi, które mają chronić pracodawcę przed stratą takiej inwestycji, jest umowa szkoleniowa, potocznie nazywana lojalką.

Świadczenia alimentacyjne. MRPiPS zapowiada ważną zmianę

Wprawdzie kryterium dochodowe pozostanie, ale ma podlegać corocznej waloryzacji. Aktualnie próg dochodowy dla świadczeń z funduszu alimentacyjnego zmienia się raz na trzy lata.

REKLAMA

Nawet 6,3 tys. zł miesięcznie dla studentów tych uczelni. MON już uszczelnia przepisy!

Studia wojskowe kuszą wysokim uposażeniem już od pierwszego roku, jednak atrakcyjny system sprzyja nadużyciom. MON wprowadza zmiany i uszczelnia przepisy, by ograniczyć rezygnacje studentów-żołnierzy oraz straty dla budżetu państwa.

500 plus dla małżeństw i niezwykłe jubileusze! Czy najstarsze pary w Polsce doczekają się gratyfikacji?

„500 plus dla małżeństw” – tak w skrócie określa się projekt jubileuszowej gratyfikacji, która ma nagradzać pary z wyjątkowo długim stażem. W Polsce nie brakuje małżeństw obchodzących złote, diamentowe czy brylantowe gody, a dziś znamy nawet parę, która wspólnie przeżyła 79 lat! Czy nowe świadczenie finansowe – od 5000 do 8000 zł – stanie się formą docenienia ich miłości i wytrwałości?

W 2025 r. emeryci pokrzywdzeni waloryzacją 9,49% subkonta ZUS. W 2026 r. nie będzie lepiej

Przez lata konto główne w ZUS miało wyższą waloryzacją (np. 14,41% w 2025 r.) niż subkonto ZUS (np. 9,49% w 2025 r.). Sejm zajmie się propozycją zrównania tych wartości i to wstecznie (aż od 2014 r.). To są spore pieniądze. Propozycja obywatela jest uczciwa, ale należy ocenić szanse jej przeprowadzenia przez parlament na 0%. Ta petycja obywatela będzie procedowana przez odpowiednią komisję, ale konkluzja będzie najpewniej taka „Niestety, nie ma na to pieniędzy w budżecie”.

Krótszy czas pracy w Polsce. Ministerstwo ujawniło pierwsze dane z pilotażu

W trakcie pierwszego tygodnia od rozpoczęcia pilotażu skrócenia czasu pracy do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wpłynęło 150 kompletnych wniosków od pracodawców, którzy chcieliby wziąć udział w programie. Kolejne są w trakcie przygotowywania.

REKLAMA

Duże zmiany w Karcie Nauczyciela od września 2025 r. M.in. godziny ponadwymiarowe, nagrody, odprawy ochrona przedemerytalna. Prezydent podpisał nowelizację

W dniu 21 sierpnia 2025 r. Prezydent RP podpisał ustawę z 25 lipca 2025 r. o zmianie ustawy – Karta nauczyciela oraz niektórych innych ustaw. Nowe przepisy mają w większości wejść w życie 1 września 2025 r. Nowelizacja ta zmienia także kilka innych ustaw - np. ustawę o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych i Prawo oświatowe.

Sprzedaż spadku z problemami. Notariusze ostrzegają przed pułapkami w nowych przepisach. Czy będą odmawiać sporządzania aktów notarialnych?

Kolejna nowelizacja ustawy o podatku od spadków i darowizn, choć w założeniu ma ograniczyć biurokrację, w praktyce może prowadzić do licznych problemów interpretacyjnych – ostrzegają notariusze z Izby Notarialnej w Poznaniu. Chodzi o ustawę z 25 lipca 2025 r. o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn, która weszła w życie 20 sierpnia 2025 r.

REKLAMA