REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Potrącenie – przepisy i orzecznictwo

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Kamil Lorek
Radca prawny, wykładowca akademicki różnych przedmiotów prawniczych, prelegent na konferencjach naukowych, absolwent Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie oraz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
Czym jest potrącenie w polskim prawie?
Czym jest potrącenie w polskim prawie?
Shutterstock

REKLAMA

REKLAMA

W polskim prawie są przewidziane różne sposoby na wygaśnięcie zobowiązania. Oczywiście, jednym z nich jest między innymi zapłata zobowiązania pieniężnego. Oprócz tego są także inne sposoby. Przykładem kolejnego jest potrącenie.

Rodzaje potrącenia

Najogólniej mówiąc, potrąceniem jest wzajemne umorzenie dwóch przeciwstawnych zobowiązań. Jeżeli obie wierzytelności są różnej wartości to potrącenie następuje do wysokości niższej wierzytelności. Potrącenie może odbywać się na podstawie ustawy albo w wyniku zawartej umowy. Z tego też względu wyróżniamy dwa rodzaje potrącenia:

REKLAMA

REKLAMA

  • umowne
  • ustawowe.

Potrącenie ustawowe zostało unormowane w treści przepisu art. 498 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym:

art. 498. § 1

Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

Zgodnie z powyższym unormowaniem potrącenie to może zostać dokonane tylko w przypadku łącznego spełnienia następujących przesłanek:

  • każda z dwóch tych samych osób jest względem drugiej z nich zarówno dłużnikiem i wierzycielem;
  • przedmiotem obu zobowiązań są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku;
  • można już żądać spełnienia tych dwóch zobowiązań, ponieważ obie wierzytelności są już wymagalne;
  • każda z wierzytelności może być dochodzona przed sądem lub innym organem państwowym.

Różnice w jakości rzeczy oznaczonych co do gatunku z obydwu zobowiązań wyklucza możliwość potrącenia na podstawie ustawy. Wymagalność roszczeń zachodzi na przykład gdy upłynął już termin ich płatności.

REKLAMA

Wierzytelności pieniężne można potrącić tylko z wierzytelnościami pieniężnymi. Ponadto, dopuszczalne jest potrącenie tylko rzeczy oznaczonych co do tego samego gatunku.

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Przykład

Niedopuszczalne jest potrącenie 100 kg ziemniaków i 100 kg cegieł. Natomiast możliwym jest potrącenie poszczególnych ładunków cegieł o tych samych parametrach.

Zgodnie z przepisem art. 499 Kodeksu cywilnego: „Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.” Tak zatem potrącenie ustawowe może być dokonane poprzez oświadczenie tylko jednej strony, nawet wbrew woli drugiej strony. Wystarczające jest spełnienie przesłanek określonych w art. 498 kc oraz oświadczenie jednej ze stron.

Istnieje także możliwość potrącenia umownego. Jego podstawą jest zgodna wola dwóch stron. Opiera się ona na zasadzie swobody umów, zgodnie z którą strony mogą ustanowić stosunek zobowiązaniowy według swojego uznania, o ile nie jest to sprzeczne z prawem ani zasadami współżycia społecznego. Tak zatem nie muszą być spełnione przesłanki, o których mowa w art. 498 k.c. Jeżeli taka będzie wola stron umowy to potrącenie może być dokonane między innymi:

  • co do wierzytelności, które jeszcze nie stały się wymagalne;
  • co do rzeczy, które nie są rzeczami oznaczonymi co do gatunku tej samej jakości.

W tym miejscu warto więc przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2000 roku, IV CKN 163/00, zgodnie z którym:

„Strony mogą w sposób odmienny od regulacji ustawowej (art. 498 i nast. KC) kształtować przesłanki, skutki i sposób potrącenia bądź w ogóle wyłączyć możliwość umorzenia wierzytelności przeciwstawnych”.

Z kolei w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1998 roku, II CKN 849/98, sąd ten stwierdził, iż: „W umownym potrąceniu wzajemne wierzytelności nie muszą być jednorodne”.

O tym, jak ważna dla potrącenia umownego jest wola stron może świadczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2017 roku, I CSK 16/16, w myśl którego: „Odstąpienie od umowy w zasadzie nie powinno prowadzić do zniweczenia skutku skutecznie wykonanego już potrącenia w postaci umorzenia wierzytelności objętych potrąceniem (art. 498 §2 kc). Nie jest jednak wykluczone, że strony w umowie mogły przyjąć inne rozwiązanie prawne (art. 65 kc)”.

Zarzut potrącenia

Przedstawiając zagadnienie potrącenia należy także wyróżnić tzw. zarzut potrącenia. Jest on żądaniem oddalenia powództwa opierającym się na twierdzeniu, iż roszczenie będące przedmiotem pozwu już wygasło w wyniku potrącenia. Na podstawie przepisu art. 203[1] § 2 Kodeksu postępowania cywilnego pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. Co więcej, zarzut potrącenia może zostać podniesiony tylko w piśmie procesowym.

Dla dokładniejszego wyjaśnienia tej kwestii warto przytoczyć wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 lipca 2014 roku, I Aca 150/14, zgodnie z którym:

„Oświadczenie o potrąceniu może być złożone – w okresie trwania fazy kompensacyjnej – w każdym czasie, zarówno przed, jak i po wszczęciu postępowania sądowego, w toku postępowania sądowego, także poza tym postępowaniem. Natomiast zarzut potrącenia jest czynnością procesową. Jego podniesienie w postępowaniu sądowym oznacza powołanie się na fakt dokonania potrącenia i wynikające stąd skutki. Jest to tak naprawdę zarzut nieistnienia, umorzenia lub wygaśnięcia wierzytelności powoda.”

Podobnie określił to Sąd Najwyższy na przykład w wyroku z dnia 07 listopada 2008 roku, II CSK 243/08:

„Od potrącenia, jako czynności materialnoprawnej, odróżnić trzeba zarzut potrącenia będący czynnością procesową. Oświadczenie o potrąceniu, o którym mowa w art. 499 kc, jest czynnością materialnoprawną, powodującą – w razie wystąpienia przesłanek określonych w art. 498 § 1 kc – odpowiednie umorzenie wzajemnych wierzytelności, natomiast zarzut potrącenia jest czynnością procesową, polegającą na żądaniu oddalenia powództwa w całości lub w części z powołaniem się na okoliczność, że roszczenie objęte żądaniem pozwu wygasło wskutek potrącenia”.

Podsumowanie

Potrącenie jest jednym ze sposobów wygaśnięcia zobowiązań w polskim prawie. Może nastąpić na skutek woli tylko jednej ze stron – w razie spełnienia się przesłanek potrącenia przewidzianych w ustawie.

Ponadto, jest dopuszczalne na mocy umowy między stronami, które mogą według własnego uznania określić warunki takiego potrącenia. Mogą one być bardziej albo mniej wymagające aniżeli te przewidziane w ustawie. Zastosowanie ma bowiem tutaj zasada swobody umów.

Należy jednak zaznaczyć, iż nie wszystkie zobowiązania mogą ulec potrąceniu. Na podstawie przepisu art. 505 kodeksu cywilnego nie mogą zostać umorzone przez potrącenie:

  • wierzytelności nieulegające zajęciu;
  • wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania;
  • wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych;
  • wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.

Wierzytelności nieulegające zajęciu to przede wszystkim takie, które są konieczne dla zapewnienia środków egzystencji danej osoby. Dostarczanie środków utrzymania odnosi się między innymi do uprawnień alimentacyjnych oraz wynikających z umów dożywocia, renty. Wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych odnoszą się między innymi do prawa żądania uzyskania odszkodowania.

Autor: Radca prawny dr Kamil Lorek

oprac. Wioleta Matela-Marszałek
Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: Źródło zewnętrzne

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Stopy procentowe NBP 2025: w październiku obniżka o 0,25 pkt proc.

Rada Polityki Pieniężnej na posiedzeniu w dniach 7-8 października 2025 r. postanowiła obniżyć wszystkie stopy procentowe NBP o 0,25 punktu procentowego. Stopa referencyjna wynosić będzie od 9 października 2025 r. 4,50 proc. - poinformował w komunikacie Narodowy Bank Polski. Decyzja RPP nie była zaskoczeniem dla większości analityków finansowych i ekonomistów, którzy najczęściej oczekiwali właśnie takiej obniżki.

Zdradzeni emeryci? Wstrząsająca petycja żąda zwolnienia z PIT rodziców, którzy wychowali co najmniej dwoje dzieci – padają mocne oskarżenia wobec państwa i polityków

Do Sejmu trafiła petycja BKSP-155-X-651/25, której autorem jest Adam Nycz. Dokument dotyczy zwolnienia przychodów z tytułu otrzymywanych emerytur z ZUS przez rodziców, którzy wychowali co najmniej dwójkę dzieci, z podatku dochodowego od osób fizycznych.

W październiku 2025 r. RPP obniżyła stopy procentowe. O ile i kiedy spadną raty kredytów?

W dniu 8 października 2025 r. Rada Polityki Pieniężnej po raz kolejny obniżyła stopy procentowe. Stopa referencyjna będzie wynosić od jutra (9 października) 4,5%. To oczywiście dobra wiadomość dla osób spłacających lub planujących zaciągnąć kredyt hipoteczny. Z wyliczeń Rankomat.pl wynika, że w przypadku kredytu na kwotę 500 000 zł zaciągniętego na 30 lat rata spadnie o kolejne 83 zł. Łącznie, po czterech tegorocznych obniżkach, zmniejszy się o 458 zł – z 3 651 zł do 3 193 zł. Jeszcze większą obniżkę, bo wynoszącą 838 zł, można uzyskać poprzez refinansowanie kredytu z 2022 r. z oprocentowaniem 9%.

273,00 złote dodatku do emerytury. Trzeba złożyć dokumenty, wypłata do 15 dnia miesiąca. Tym razem nie wypłaca ZUS

Po złożeniu tego wniosku emeryci mogą dostać co miesiąc dodatkowe świadczenie w wysokości 273 złotych. Trzeba spełnić określone warunki. Pieniędzy nie wypłaca ZUS, a trafiają one na konto do 15 dnia miesiąca.

REKLAMA

Wojsko to nie tylko mundur, pieniądze i doświadczenie. Po zwolnieniu ze służby żołnierzom przysługują konkretne uprawnienia

Młodzi ludzie obecnie przychylniej niż przed laty patrzą na służbę wojskową. Do jej podjęcia zachęcają ich kampanie społeczne i warunki finansowe. Jednak jakie są pozostałe konsekwencje służby wojskowej dla późniejszej kariery cywilnej?

500+ dla seniora, wszystko co musisz wiedzieć o nowym świadczeniu. Wnioski można składać już od 3 listopada 2025 r.

Rząd w celu wykluczenia ubóstwa energetycznego wprowadził od 30 września ustawę o bonie ciepłowniczym oraz o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia wysokości cen energii elektrycznej. W związku z podwyżkami cen ogrzewania systemowego (nawet o 80-90%), ustawodawca postanowił wesprzeć najuboższe gospodarstwa. Jednocześnie ustawodawca scedował obsługę wniosków dot. bonu ciepłowniczego na gminy.

Pod domem pojawi się nowy (pomarańczowy) worek na odpady. Nie będzie już trzeba odbywać wycieczek do PSZOK-u

Niektóre miasta i gminy w Polsce decydują się na wprowadzenie nowego (pomarańczowego) worka na odpady – aby „ułatwić życie” swoim mieszkańcom (a zwłaszcza seniorom) zwalniając ich z konieczności wizyt w gminnych punktach selektywnego zbierania odpadów (tzw. PSZOK-ach) oraz aby zapobiec powstawaniu „dzikich” wysypisk odpadów na terenie miasta. Jest to rozwiązanie prospołeczne i proekologiczne, z którego mogą brać przykład również inne miasta i gminy w Polsce.

W 2026 r. trzynasta pensja dla każdego etatowego pracownika na minimalnej płacy – otrzymaj nawet 5.379,20 zł więcej w skali roku

Od września 2025 r. są znane kwoty wynagrodzenia minimalnego miesięcznego oraz minimalnej stawki godzinowej. Jest pewien sposób aby zarabiać więcej będąc nadal tylko na minimalnej płacy – nawet o nieco więcej niż jedną dodatkową minimalną pensję w roku! Można otrzymać dodatkowo nawet 5.379,20 zł.

REKLAMA

Kolejne pytanie do TSUE o kredyty z WIBOR-em. Czy polskie prawo wystarczająco chroni kredytobiorców?

Sąd Okręgowy w Krakowie w osobie sędzi Anny Baran postanowił skierować do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), pytanie czy polskie regulacje dotyczące zasad oprocentowania kredytów hipotecznych są zgodne z unijnym prawem chroniącym konsumentów. Analizy pytania prejudycjalnego i jego uzasadnienia, dokonuje radca prawny Paweł Stalski, specjalizujący się w prawie ochronnych konsumentów i w sporach sądowych z bankami.

Kto może dostać orzeczenie o niepełnosprawności na stałe? Przepisy w 2025 r.

W czerwcu 2025 r. weszły w życie nowe przepisy, które określają minimalne okresy, na jakie – w określonych przypadkach – można otrzymać orzeczenie o niepełnosprawności lub jej stopniu. Czy zmianom uległy również zasady dotyczące wydawania orzeczeń na stałe? Jakie są aktualnie zasady? Rozwiewamy wątpliwości.

REKLAMA