Kiedy następuje uznanie za zmarłego, a kiedy sądowe stwierdzenie zgonu

Z reguły jest tak, że śmierć osoby fizycznej jest stwierdzana przez lekarza, który wystawia kartę zgonu. Czasem jednak nie ma możliwości wystawienia karty zgonu m.in. gdy nie ma możliwości dokonania oględzin zwłok. W takim wypadku, aby wystawić kartę zgony konieczne jest uzyskanie postanowienia sądu o stwierdzeniu zgonu lub o uznaniu danej osoby za zmarłą.

Uznanie za zmarłego zostało uregulowane w Kodeksie Cywilnym (k.c.). Instytucję ta znajduje zastosowanie w przypadku zaginięć osób fizycznych i upływu określonego czasu od chwili zaginięcia takiej osoby. Efektem zastosowania tej instytucji jest uznanie przez sąd zaginionej osoby za zmarłą.

Dlaczego stosuje się instytucje uznania za zmarłego? Śmierć człowieka powoduje wiele skutków cywilnoprawnych m.in. skutki w zakresie dziedziczenia. Uznanie za zmarłego pozwala na usunięcie stanu niepewności, który towarzyszy zaginięciu dzięki czemu mogą zostać jasno określone kwestie małżeństwa czy też dziedziczenia.

Kogo można uznać za zmarłego?

Zgodnie z art. 29 k.c.  zaginionego można uznać za zmarłego, jeżeli upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości wiadomo było, że jeszcze żył. Od tej reguły są 2 wyjątki:

• gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył 70 lat, wystarczy upływ 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości wiadomo było, że jeszcze żył;
• uznanie za zmarłego nie może mieć miejsca przed upływem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23 lata.

Za zmarłą można również uznać osobę, która:

• zaginęła w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym szczególnym zdarzeniem. W takim wypadku uznanie za zmarłego następuje po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie;
• zaginęła w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia innych niż już wskazane. W takim wypadku uznanie za zmarłego następuje po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać.

Przyjmuje się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego.

Zobacz również: Postępowanie spadkowe

Podsumowując, instytucję uznania za zmarłego stosuje się w stosunku do osób zaginionych, w przypadku których nie ma pewności czy żyją. Po upływie określonego w k.c. czasu uznaje się je za zmarłe ze względu na kwestie małżeńskie, dziedziczenia.

Sądowe stwierdzenie zgonu

Jak już zostało wspomniane, na podstawie sądowego stwierdzenia zgonu jest możliwe wystawienie karty zgonu. Sądowe stwierdzenie zgonu powoduje więc taki sam skutek jak uznanie za zmarłego, a więc stwierdzenie śmierci danej osoby, co wywołuje określone skutki cywilnoprawne.

Sąd może stwierdzić zgon danej osoby gdy:

• śmierć tej osoby nie wzbudza wątpliwości;
• nie sporządzono aktu zgonu.

Aby stwierdzić, że śmierć osoby jest niewątpliwa sąd skorzysta z wszelkich dowodów i domniemań faktycznych, które pozwolą na wyciągnięcie wniosku, że zgon z całą pewnością nastąpił. W tym wypadku cenne mogą być zeznania świadków, którzy na własne oczy widzieli śmierć danej osoby

Na Mount Everest wspinało się 3 osoby. W pewnym momencie jedna z osób spada ze szczytu i nie jest możliwe by przeżyła upadek. Niestety pomimo prób nie udaje się odnaleźć ciała co nie pozwala na wystawienie przez lekarza karty zgonu. W takim wypadku istnieje możliwość stwierdzenia przez sąd zgonu tej osoby w oparciu o zeznania świadków.              

Wniosek o stwierdzenie zgonu może zostać złożony w każdym czasie. W postanowieniu stwierdzającym zgon należy chwilę śmierci ściśle oznaczyć, stosownie do wyników postępowania.

Opracowano na podstawie:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 459 z późn. zm.)

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1822 z późn. zm.)