Podział majątku a prawa autorskie

Podział majątku a prawa autorskie

W pierwszej kolejności musisz odpowiedzieć sobie na pytanie jaki ustrój małżeński was dotyczy. Jeżeli podpisaliście tzw. intercyzę, to wasza sytuacja jest stosunkowo prosta. Jednakże, większość z małżeństw w Polsce objęta jest ustawową wspólnością majątkową i w tym przypadku trzeba pomyśleć o podziale majątku. Przede wszystkim warto wiedzieć co podlega podziałowi (tym kwestiom również został poświęcony artykuł: Wspólność ustawowa). W skrócie – podziałowi podlega majątek wspólny, w skład którego wchodzą wszystkie przedmioty, które zostały nabyte w czasie trwania małżeństwa. Małżonkowie dysponują też majątkiem osobistym, co do którego zachowują samodzielność.

Jednakże, w przypadku praw autorskich rozróżnienie na majątek wspólny i osobisty jest szczególnie trudne. Co do zasady prawa autorskie wchodzą w skład majątku osobistego, a jednocześnie dochód z tytułu wykonania utworu czy przeniesienia praw autorskich zalicza się do majątku wspólnego małżonków.

O czym zatem warto pamiętać, jeżeli jeden z małżonków jest twórcą w rozumieniu prawa autorskiego? Z tego artykułu dowiesz się co to jest utwór, czym różnią się autorskie prawa osobiste od autorskich praw majątkowych oraz o co warto wiedzieć w sytuacji rozstania, gdy sami jesteśmy autorami lub gdy twórcą jest nasz małżonek.

Utwór – przedmiot prawa autorskiego

Prawna definicja utworu różni się od tego, jak to pojęcie rozumiane jest w języku potocznym. Według polskiego i europejskiego prawa, status utworu posiadają tylko takie przedmioty które jednocześnie są rezultatem twórczej działalności człowieka, mają indywidualny charakter oraz zostały ustalone w jakiejkolwiek formie. Co to w praktyce oznacza?

Twórcza działalność

Utwór powinien przede wszystkim być nowy i oryginalny, a więc nie może być wynikiem schematycznej, rutynowej pracy. Ponadto, celem autora powinno być stworzenie nowego utworu, a nie jedynie wtórne odtworzenie jakiegoś stanu czy schematu działania.

Tak: fotografie

Nie: pomniki nagrobne

Indywidualny charakter

Pojęcie indywidualności odnosi się do tego, czy istnieje podobny utwór lub czy jest szansa, aby podobny wytwór powstał w przyszłości.

Tak: felieton w czasopiśmie

Nie: liczniki kalorii

Ustalenie w formie

Poprzez ustalenie utworu należy rozumieć przybranie przez ten utwór jakiejś postaci – chociażby krótkotrwałej. Innymi słowy, utwór musi istnieć i być możliwy do odbioru, czyli istnieć poza świadomością autora.

Tak: napisanie piosenki

Nie: nieutrwalony nigdzie pomysł, wynalazek czy koncepcja

Prawa autorskie – co oznacza to pojęcie?

Twórcy przysługują dwa rodzaje praw: autorskie prawa majątkowe oraz autorskie prawa osobiste, które w założeniu chronią różne interesy autora. Prawa autorskie osobiste, to przede wszystkim prawo do oznaczenia swojego autorstwa i decydowania o publikacji utworu. Z kolei autorskie prawa majątkowe to m.in. prawo do korzystania z utworu, rozporządzania, jak i pobierania wynagrodzenia.

Rozróżnienie na prawa autorskie majątkowe i osobiste jest o tyle ważne, że dochód z praw majątkowych wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków (analogicznie do wynagrodzenie za pracę). Trudno sobie bowiem wyobrazić sytuację, że wynagrodzenie uzyskane przez męża-copywritera będzie stanowić jego majątek osobisty, podczas gdy wypłata żony-pielęgniarki będzie wspólna.

Co jeszcze odróżnia autorskie prawa osobiste od majątkowych?

Autorskie prawa osobiste

Autorskie prawa majątkowe chronią więź twórcy z utworem. Są niezbywalne (czyli autor nie może ich np. sprzedać lub zrzec się tych praw) oraz bezterminowe. W szczególności chronione jest prawo do autorstwa utworu (tzn. oznaczenie utworu nazwiskiem), prawo do nienaruszalności treści i formy utworu (tzw. prawo do integralności utworu), prawo do udostępnienia utworu publiczności (tylko autor może zadecydować czy, kiedy i w jaki sposób podzieli się swoim utworem podzieli).

Na potrzeby rozstania i podziału majątku warto przede wszystkim pamiętać, że autorskie prawa osobiste świadczą o bliskim związku autora z utworem, w związku z czym nie można ich przenieść na małżonka.

Autorskie prawa majątkowe

Autorskie prawa majątkowe mają charakter ekonomiczny. Świadczy o tym fakt, że w przeciwieństwie do praw osobistych, prawa majątkowe do utworu można przenieść na inne osoby. W rezultacie, jeżeli małżonek przeniesie prawa do utworu za wynagrodzenie, to korzyść majątkowa wchodzi do majątku wspólnego. 

Innymi słowy, do majątku wspólnego wchodzi dochód (np. środki pieniężne z tantiem), ale też przedmioty nabyte w zamian za wynagrodzenie uzyskane z tytułu praw autorskich (np. samochód zakupiony za wynagrodzenie autora).

O czym warto pamiętać, w sytuacji, gdy…

• jest się autorem/autorką

Prawa autorskie chronią twoją – osobistą – działalność twórczą. Jak wspomniano wyżej, przysługują ci prawa dwojakiego rodzaju – autorskie prawa osobiste i majątkowe. Praw osobistych nikt nie może cię pozbawić, są bezwzględne i niezbywalne. W pewnym uproszczeniu – zawsze pozostaniesz autorem/autorką swojego utworu i z tego tytułu przysługuje ci ochrona. Możesz też bez zgody współmałżonka zarządzać swoimi prawami autorskimi, tj. sprzedawać, udzielać licencji czy prawa do korzystania bez konsultacji z małżonkiem.

 Zachowujesz również autorskie prawa majątkowe, natomiast musisz liczyć się z tym, że dochód, jakie przyniosły twoje utwory w czasie trwania małżeństwa, wchodzi do majątku wspólnego i podlega podziałowi.                        

• autorem/autorką jest małżonek/małżonka

Jeżeli jesteś małżonkiem autora, który w trakcie trwania związku małżeńskiego otrzymywał z tego tytułu dochody pamiętaj, że wchodzą do majątku wspólnego i w związku z tym są przedmiotem sprawy o podział majątku.

Wynika to z faktu, że wynagrodzenie otrzymane w zamian za majątkowe prawa autorskie do utworu przynoszą taki sam dochód jak np. wynagrodzenie z tytułu pracy – warto pamiętać o tym dokonując podziału majątku.

• małżonkowie są współautorami

Z inną sytuacją mamy do czynienia w sytuacji, gdy małżonkowie są jednocześnie współautorami (wspólnie napisali książkę, stworzyli projekt architektoniczny). W takim przypadku małżonkowie dysponują wspólnymi prawami autorskimi, które to jednocześnie (uwaga!) nie należą do wspólnego majątku małżeńskiego. Pamiętaj zatem, że obejmuje was osobny reżim majątkowy, jeśli chodzi o wasz wspólny utwór.

• małżonkowie w trakcie trwania związku nabyli prawa autorskie od osób trzecich

W przypadku, gdy któryś z małżonków, w trakcie trwania małżeństwa z ustrojem wspólności majątkowej, nabędzie majątkowe prawo autorskie, wtedy prawa te wejdą do majątku wspólnego.

Uwaga!
Jeżeli małżonek nabył prawa autorskie w drodze darowizny, dziedziczenia lub za środki pochodzące z majątku osobistego, wtedy prawa autorskie wejdą do majątku osobistego.

Podział majątku – procedura i koszty

Podzielić majątek można w różnym czasie – przed, po lub w trakcie sprawy o rozwód. W tym celu, należy złożyć stosowny wniosek do sądu.

Na wniosek jednego z małżonków, w wyroku rozwodowym sąd może podzielić majątek wspólny, jednakże z uwagi na skomplikowany charakter tych spraw, zazwyczaj do podziału majątku dochodzi później, w odrębnym postępowaniu sądowym o podział majątku. Podział majątku podlega opłacie sądowej w wysokości 1000 zł, jednakże łączny koszt sprawy (uwzględniając na przykład koszty opinii biegłego) może być znacznie wyższy.

Uwaga!
Wniosek o podział majątku, który zawiera wspólny projekt podziału, wynosi 300 zł. Jeżeli jest możliwe porozumienie pomiędzy małżonkami to podziału majątku można również dokonać w drodze umowy przed notariuszem.

Czy przyda się pomoc adwokata?

Bezwzględnie tak! Ten artykuł, chociaż miał na celu wyjaśnić najważniejsze kwestie, wykazał jednocześnie, że kwestie związane z prawami autorskimi w kontekście podziału majątku są niezwykle zawiłe i z pewnością warto zgłosić się do wykwalifikowanego adwokata, z prośbą o fachową – i sprawną – pomoc.

Co więcej, niekiedy bardzo trudno rozróżnić co wchodzi w skład majątku wspólnego. Wątpliwości mogą dotyczyć takich kwestii jak np. odszkodowania czy zadośćuczynienia za naruszenie majątkowych praw autorskich. Z całą pewnością te kwestie należy indywidualnie rozważyć ze swoim pełnomocnikiem.

Aby wybrać adwokata skorzystaj z rejestru adwokatów. Jeżeli nie posiadasz wystarczających środków finansowych, możesz złożyć wniosek w sądzie rejonowym (właściwym dla miejsca zamieszkania) o przyznanie adwokata z urzędu.

Karolina Mendecka, Adwokat, dr (UŁ), LLM (UniLund), asystent w Instytucie Badań Prawnoporównawczych i Interdyscyplinarnych, WPiA UŁ

***

Konkurs Kancelaria Przyjazna Dziecku

Zapraszamy środowisko adwokatów i radców prawnych do włączenia się w akcję propagowania i stosowania zasad, mających na celu zminimalizowanie negatywnych emocji, jakie towarzyszą dziecku podczas procedur prawnych związanych z rozstaniem rodziców. Konkurs organizowany jest przez Komitet Ochrony Praw Dziecka w ramach projektu „Standardy pomocy dziecku w sytuacji rozstania rodziców”. Patronat nad konkursem objął portal Infor.pl.