Czy to koniec 13. i 14. emerytury? Zamiast tego bon leczniczy. Nie chcemy, wolimy gotówkę: mówią rozgoryczeni emeryci

• Czy to koniec 13. i 14. emerytury? Zamiast tego bon leczniczy. Nie chcemy, wolimy gotówkę: mówią rozgoryczeni emeryci. Nowy pomysł na wsparcie seniorów - czy rzeczywiście wsparcie?
• 14. jaka podstawa prawna?
• Czym byłby bon leczniczy?
• Bon leczniczy zamiast 13. i 14. emerytury: czy to koniec z dodatkowymi pieniędzmi? Nowy pomysł na wsparcie seniorów - jakie są argumenty za?
• „Wolę pieniądze niż bon” – głos seniora w sprawie zmian w systemie wsparcia
• Co przemawia za wprowadzeniem bonu leczniczego na rzecz seniorów?
• Czy to koniec 13. i 14. emerytury?

Już z samej Konstytucji RP, z przepisu art. 68 ust. 3 wynika, że: Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku. Stało się to podstawą do pewnego pomysłu dotyczącego bonu leczniczego. Podmiotowe prawo jednostki do ochrony zdrowia jest w świadomości społecznej jednym z najważniejszych praw, prawem podstawowym - i w istocie nim jest (zob. art. 35 Karty Praw Podstawowych UE). Niewiele jest sfer tak mocno określających sytuację egzystencjalną człowieka jak zdrowie. Ochrona praw człowieka chorego, w tym pacjenta, jest rozwinięciem prawa do życia (art. 38 Konstytucji RP) i do godności, także tej postrzeganej subiektywnie. Wartości te dostrzega i chroni m.in. ustawa z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, co nie znaczy, że stan praw pacjenta, a w szczególności jego podmiotowość, można uznać za wystarczająco urzeczywistnione.

Jak podaje rząd: w Polsce działania dotyczące systemowej organizacji wsparcia dla osób starszych realizowane są przez Ministra Zdrowia w systemie ochrony zdrowia i przez Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w obszarze pomocy społecznej. Kierunki działań prowadzonych na rzecz osób starszych zostały określone w dokumencie określającym¹ zadania Ministerstwa Zdrowia ujęte w tym dokumencie obejmują promocję zdrowia, profilaktykę chorób, poprawę dostępu do diagnostyki, leczenia i rehabilitacji oraz dostępu do usług zdrowotnych, rehabilitacyjnych i opiekuńczo-pielęgnacyjnych dostosowanych do potrzeb starszych osób niesamodzielnych. Ministerstwo Zdrowia realizuje szereg działań mających na celu poprawę w wymiarze zdrowotnym jakości życia osób starszych, m.in. poprzez poprawę dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, leków oraz zapewnienie odpowiednio przeszkolonych kadr medycznych. Jednak czy to wystarcza?

Czy to koniec 13. i 14. emerytury? Zamiast tego bon leczniczy. Nie chcemy, wolimy gotówkę: mówią rozgoryczeni emeryci. Nowy pomysł na wsparcie seniorów - czy rzeczywiście wsparcie?

Nie da się ukryć, że seniorzy przyzwyczaili się już do otrzymywania dodatkowego wsparcia finansowego w postaci 13. i 14. emerytury. Świadczenia te okazały się wręcz stałym elementem polityki senioralnej, w ramach szeroko rozbudowanej polityki społecznej w Polsce. Dla wielu seniorów rzeczywiście jest to realne wsparcie finansowe, które pomaga niekiedy związać koniec z końcem. Odebranie tych kilku tysięcy to byłby cios dla tych osób. Jednak coraz częściej pojawiają się głosy, że jednorazowe dodatki nie rozwiązują systemowych problemów osób starszych – zwłaszcza w obszarze zdrowia. Czy zamiast gotówki lepszym rozwiązaniem byłby zatem bon leczniczy? Przyjrzyjmy się tej propozycji i ocenimy jej skutki.

14. jaka podstawa prawna?

Prawne zagadnienia w zakresie 14. reguluje ustawa z dnia 26 maja 2023 r. o kolejnym dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów (t.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 183).

Czym byłby bon leczniczy?

W polskim prawie istnieje wiele rodzajów bonów. Są bony energetyczne, są bony senioralne, są bony na wakacje, są bony na leki. Być może w inspiracji na powyższe pojawił się pomysł bonu leczniczego. Sam pomysł nie wydaje się najgorszy, aczkolwiek dla niektórych może być niepokojące to, że w założeniu miałby on zastąpić dodatkowe roczne świadczenie, czyli 13. i 14. emeryturę.

Bon leczniczy zamiast 13. i 14. emerytury: czy to koniec z dodatkowymi pieniędzmi? Nowy pomysł na wsparcie seniorów - jakie są argumenty za?

Nie da się ukryć (zresztą seniorzy wprost to przyznają), że 13. i 14. emerytury często są przeznaczane na bieżące wydatki – rachunki, żywność, wsparcie rodziny, na prezenty wnuków. Chociaż seniorzy często mają poważne problemy zdrowotne, dodatkowe świadczenia pieniężne przeznaczają nie na swoje zdrowie, a na utrzymanie. W zasadzie nie dziwi to, bo często seniorzy (z minimalną emeryturą czy rentą) ledwo wiążą koniec z końcem. Przykładowo ważniejsze jest kupienie węgla na zimę niż np. skorzystanie z zabiegów leczniczych czy rehabilitacji. Tymczasem wydaje się, że w rzeczywistości największym wyzwaniem dla seniorów pozostaje dostęp do opieki zdrowotnej. Bon leczniczy mógłby realnie poprawić jakość życia, skracając kolejki i umożliwiając leczenie, na które wielu emerytów dziś po prostu nie stać.

Zarówno emeryci i renciści, jak i reszta społeczeństwa oraz rząd mają świadomość tego, że wypłata gotówki w ramach 13. i 14. emerytury to ogromny koszt dla budżetu państwa – w 2024 roku wyniósł on ponad 25 miliardów złotych. Przeznaczenie tych środków na konkretne cele zdrowotne mogłoby przynieść większy zwrot społeczny i ekonomiczny. Dlaczego? Bo realnie pieniądze mogłoby być przeznaczona na ochronę zdrowia na rzecz seniorów, która w istocie jest ważniejsza niż inne dobra materialne, które zaspokajają poprzez 13. i 14. Optymiści co do tego pomysłu podkreślają, że bon mógłby być impulsem do rozwoju usług medycznych dla seniorów – zarówno publicznych, jak i prywatnych. Wprowadzenie takiego rozwiązania mogłoby też zmniejszyć ogromne obciążenia i obłożenie nakładane na szpitale i przychodnie, jeśli część usług byłaby realizowana poza systemem NFZ. Sceptycy podkreślają zaś, że to nie byłoby nic innego jak finansowanie przez państwo tzw. prywaciarzy w zakresie usług medycznych, a realnie seniorom odebrałoby się ich "premię".

„Wolę pieniądze niż bon” – głos seniora w sprawie zmian w systemie wsparcia

Rozmowa z panem Stanisławem, 74-letnim emerytem z okolic Krakowa, który od lat korzysta z dodatkowych świadczeń emerytalnych. Choć docenia potrzebę lepszej opieki zdrowotnej, nie zgadza się z pomysłem zastąpienia 13. i 14. emerytury bonem leczniczym.

Dziennikarz: Panie Stanisławie, coraz częściej mówi się o tym, że zamiast 13. i 14. emerytury seniorzy mogliby otrzymywać bon leczniczy. Co Pan o tym sądzi? p. Stanisław: Szczerze? Nie podoba mi się ten pomysł. Ja wolę dostać pieniądze do ręki czy na konto. Przynajmniej wiem, na co je wydam. A bon? To już ktoś za mnie decyduje, co jest dla mnie ważne, a tego nie chcę.

Dziennikarz: Ale przecież zdrowie to jedna z najważniejszych spraw w życiu człowieka, jednak z najważniejszych potrzeb dla osób w Pana wieku.

p. Stanisław: Oczywiście, że tak. Nie ma nic ważniejszego od zdrowia. Ale ja już mam lekarzy, do których chodzę. Mam wykupione leki, wiem, jak się leczyć. A te dodatkowe pieniądze – 13. i 14. emerytura – pozwalają mi zapłacić rachunki, kupić opał na zimę, czasem coś wnukom dać czy kupić sobie jakiś drobiazg, na który normalnie nie byłoby mnie stać. To nie jest luksus, to konieczność - tak naprawdę ta 13. i 14. emerytura ratują mi mój budżet. Łatają braki, których niczym innym nie zastąpię.

Dziennikarz: Czyli uważa Pan, że bon leczniczy byłby ograniczeniem?

p. Stanisław: Dokładnie. Bo co, jeśli ja akurat nie potrzebuję badań, tylko muszę naprawić pralkę czy lodówkę? Albo kupić drewno na zimę? Bon mi tego nie załatwi. A pieniądze – tak.

Dziennikarz: A co z argumentem, że bon mógłby poprawić dostęp do specjalistów i skrócić kolejki?

p. Stanisław: Może i tak, ale to nie rozwiąże problemu całego systemu. Kolejki są, bo brakuje lekarzy, a nie dlatego, że emeryci nie mają bonów. Poza tym – nie każdy senior umie się poruszać w tych nowych systemach. A jak to będzie elektroniczne, to już w ogóle połowa ludzi się pogubi. Taki bon będzie generował więcej problemów niż zysków.

Dziennikarz: Czyli według Pana lepiej zostawić obecne rozwiązania?

p. Stanisław: Tak. Jak już coś działa, to niech działa. Można poprawiać służbę zdrowia, ale nie kosztem naszych emerytur. Bo dla wielu z nas to jedyne dodatkowe pieniądze w roku. I naprawdę – nie chcemy, żeby ktoś nam mówił, na co mamy je wydać.

Nie da się ukryć, że ze słowami emeryta z pewnością mogłoby się utożsamić wielu innych emerytów. Jednak z punktu widzenia państwa inwestycja w zdrowie seniorów może przynieść długofalowe korzyści i oszczędności. Chodzi o to, że byłoby mniej hospitalizacji, mniej kosztownych interwencji, większa samodzielność osób starszych. Nie da się równocześnie ukryć, że każda zmiana niesie ze sobą ryzyko. Bon leczniczy wymagałby stworzenia nowej infrastruktury – systemu rozliczeń, kontroli i dystrybucji. Rzeczywiście istnieje też ryzyko wykluczenia cyfrowego – wielu seniorów mogłoby mieć trudności z obsługą bonu, jeśli byłby on dostępny wyłącznie w formie elektronicznej. Kluczowe byłoby więc zapewnienie prostoty i wsparcia w korzystaniu z nowego świadczenia.

Co przemawia za wprowadzeniem bonu leczniczego na rzecz seniorów?

Jest kilka argumentów, które przemawiają za wprowadzeniem bonu leczniczego na rzecz seniorów, do przykładowych można zaliczyć:

• Bon leczniczy (lub senioralny) miałby być przeznaczony wyłącznie na usługi zdrowotne i opiekuńcze – takie jak rehabilitacja, pomoc pielęgniarska, zakup leków czy sprzętu medycznego. Dzięki temu środki trafiają dokładnie tam, gdzie potrzeby są największe - a nie na inne, mniej istotne cele.
• Nasze społeczeństwo się starzeje. Taki bon leczniczy mógłby być jednym z elementów polityki społecznej państwa, która ma celu odwrócenie tego problemu. Wraz z rosnącą liczbą osób powyżej 75. roku życia, rośnie też zapotrzebowanie na opiekę długoterminową. Bon leczniczy miałby być więc odpowiedzią na te wyzwania. Taka regularna opieka i profilaktyka mogłaby zmniejszyć liczbę hospitalizacji i kosztownych interwencji medycznych, co w dłuższej perspektywie może przynieść oszczędności dla systemu ochrony zdrowia.
• Lepsze wykorzystanie środków publicznych. Zamiast wypłat gotówkowych na rzecz seniorów, które mogą być wydane na dowolny cel, bon leczniczy pozwoliłby państwu lepiej kontrolować, jak wykorzystywane są środki – co może zwiększyć efektywność wydatków publicznych.
• Wsparcie lokalnych usług opiekuńczych: program bonów może pobudzić rozwój lokalnych usług zdrowotnych i opiekuńczych, tworząc nowe miejsca pracy i zwiększając dostępność pomocy w miejscu zamieszkania seniora.

Czy to koniec 13. i 14. emerytury?

Kiedy aktualnie obowiązujący rząd dochodził do władzy, zapowiedział wprost, że: nic co dane, nie zostanie zabrane. Na chwilę obecną nie ma konkretnych zapowiedzi całkowitej likwidacji 13. i 14. emerytury. Nie zapominamy jednak, że nowo wybrany Prezydent ma inicjatywę ustawodawczą i może przedstawić swoją propozycję w tym zakresie - jaką? Zobaczmy, jeśli w ogóle.