Podział firmy po rozwodzie - cz. 1 - działalność gospodarcza

Podział firmy po rozwodzie - cz. 2 - spółka z o.o.

Podział firmy po rozwodzie - cz. 3 - spółka cywilna

Określenie wspólnoty majątkowej

Małżonek, prowadzący własną działalność gospodarczą musi się liczyć z konsekwencjami wynikającymi z regulacji w zakresie podziału majątku wspólnego.

Polecamy: INFORLEX Twój Biznes Jak w praktyce korzystać z tarczy antykryzysowej Zamów już od 98 zł

Z mocy prawa wspólność majątkowa małżeńska pomiędzy małżonkami powstaje w dniu zawarcia związku małżeńskiego. Wspólnotę majątkowa ustaje w wyniku rozwodu, separacji, orzeczenia sądu lub zawarcia intercyzy – umowy majątkowej małżeńskiej jeszcze przed zawarciem małżeństwa lub w jego trakcie. Musi zostać zawarta przed notariuszem i tylko przed notariuszem może być rozwiązana. Jeśli intercyza zostanie zawarta przed małżeństwem, wspólnota majątkowo nie powstanie. Fakt czy firma powstała przed lub w trakcie trwania wspólnoty majątkowej jest decydujący przy jej podziale w trakcie podziału majątku wspólnego małżonków.

Jeden z małżonków wkroczył we wspólnotę majątkową prowadząc działalność gospodarczą, w skład której wschodzi samochód. W trakcie trwania małżeństwa w ramach działalności małżonek pozyskał nieruchomość. Przy podziale majątku samochód nie podlega podziałowi a nieruchomość podlega podziałowi między małżonkami.

Określenie źródła środków na założenie firmy

Co do zasady firma założona przez jednego z małżonków w trakcie trwania wspólnoty majątkowej będzie uznana, że została założona ze środków pochodzących z majątku wspólnego, a przez to będzie należała do obojga małżonków. Wykazanie, że środki na założenie firmy pochodzą spoza majątku wspólnego leży po stronie jednego z małżonków i wymaga udowodnienia przed sądem.

W trakcie trwania wspólnoty majątkowej, jeden z małżonków nabył spadek w wysokości 100 tys. zł, który przeznaczył w całości na założenie działalności gospodarczej. Przy podziale majątku małżonek wykazywał, że należy do jego majątku osobistego, w związku z tym nie podlega podziałowi a cała firma należy wyłącznie jego. Do podziału między małżonkami będą należeć dochody firmy z czasu trwania wspólnoty.

Podział dochodów firmy

Co do zasady dochody wypracowane przez firmę należącą do jednego z małżonków wchodzą do majątku wspólnego. Dochody wypracowane przed ustanowieniem wspólnoty majątkowej lub po jej ustaniu nie wchodzą do majątku wspólnego. Dochód powinien być i jest wykazywany przed sądem jako księgowy zysk firmy. Przy podziale majątku sąd nie bierze pod uwagę pasywów. Mają one wpływ jedynie na zmniejszenie wartości firmy.

Do pasywów firmy dzielonej przez małżonków należy leasingowany samochód. Wartość samochodu nie będzie podlegał podziałowi. Po wykazaniu przez jednego z małżonków wartość samochodu zostanie uznana jako koszt firmy, zmniejszy jej wycenę, a w konsekwencji ewentualną spłatę należności wynikłych z podziału majątku pomiędzy małżonkami. 

Podział nakładów inwestycyjnych na rozwój firmy

Często zdarzają się sytuacje, że oboje małżonkowie czynią inwestycje na prowadzone przez jednego z nich przedsiębiorstwo. Zgodnie z kodeksem cywilnym przedsiębiorstwo stanowi zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. Prawa niematerialne firmy to między innymi prawa wynikające z umów, znaki towarowe, licencje, koncesje itp. W przypadku sporu między małżonkami co do wartości przedsiębiorstwa, jego szczegółową wyceną w sprawie o podział majątku zajmuje się powołany przez sąd biegły.

Istotną w tym kontekście kwestią jest, iż zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, przynależność do mas majątkowych poszczególnych składników wchodzących w skład przedsiębiorstwa, uzależniona jest od zakresu przynależności samego przedsiębiorstwa.

Jeden z małżonków będący we wspólności majątkowej z majątku osobistego zakupił do firmy wyposażenie biura. Wyposażenie te będą należeć do własności firmy, a więc do majątku wspólnego stron. Małżonek, który zakupił wyposażenie biura powinien wnieść wniosek o rozliczenie nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny stron.

Wynika to z  uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 1962 roku, III CO 2/62, w którym zostało przesądzone, iż przedmiot majątkowy, który został nabyty w jakiejkolwiek części z majątku wspólnego, w braku odmiennej umowy małżonków, wchodzi do majątku wspólnego. Małżonek, który poczynił nakłady czy wydatki na firmę z majątku osobistego może rościć ich zwrot w podziale majątku. 

Konkludując, firma powstała w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej, nawet jeśli prowadzona jest wyłącznie przez jednego z małżonków, w sytuacji, gdy środki przeznaczone na jej założenie i funkcjonowanie będą pochodziły częściowo z majątku wspólnego, a częściowo z majątku osobistego jednego z małżonków, będzie objęta wspólnością majątkową małżeńską.

Jeden z małżonków będący we wspólnocie majątkowej latami oszczędzał ze swojego wynagrodzenia na założenie firmy. Otrzymawszy spadek, wchodzący do majątku osobistego, postanowił założyć firmę, finansując ją kwotą uzyskaną ze spadku w przeważającej mierze oraz wcześniej poczynionymi oszczędnościami. Firma była prowadzoną wyłącznie przez tego małżonka, drugi małżonek nie angażował się w niej. Przy podziale majątku dlatego, że firma była finansowana częściowo z majątku wspólnego, nawet w niewielkiej mierze, przesądza o tym, że należy do wspólnoty majątkowej. Środki finansowe pochodzące ze spadku małżonka zostaną uznane jako nakład z majątku osobistego i będą podlegać zwrotowi.

Wartym podkreślenia jest fakt, iż sąd nie rozliczy nakładów poczynionych z majątku osobistego małżonka na majątek wspólny małżonków ani odwrotnie nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków z urzędu. Nawet, gdyby kwestia ta została ujawniona w sprawie o podział majątku wspólnego, np. w zeznaniach świadków, bez stosowanego wniosku złożonego w tym zakresie, sąd nie będzie rozliczał nakładów.

Nierówny podział majątku wspólnego

Co do zasady udziały w majątku wspólnym małżonków są równe.  Ta zasada budzi kontrowersje, szczególnie w sytuacjach, gdy zaangażowanie w założenie i prowadzenie firmy jest drastycznie różne pomiędzy małżonkami. W wyjątkowych sytuacjach, na wniosek jednego z małżonków sąd może rozstrzygnąć, iż udziały przypadające każdemu z małżonków nie są równe. Sytuacja ta wymaga wykazania przed sądem, iż małżonkowie w nierównym stopniu przyczynili się do powstania majątku oraz że wynika to z zawinienia jednego małżonka, np. przez uporczywe uchylanie się od podjęcia pracy, mimo zdolności do jej świadczenia.