Nieważnie zawarte małżeństwo według prawa kanonicznego

Jaka niedojrzałość czyni małżeństwo nieważnie zawartym?

Dojrzałość jest wymaganym atrybutem, którym powinny charakteryzować się osoby dorosłe. W myśleniu potocznym za osobę dojrzałą uważa się kogoś, kto ukończył 18 rok życia. Rzeczywistość jednak pokazuje, że opinii takiej nie można uznać za miarodajną. Kanoniści w związku z procesami o nieważność ślubu kościelnego odnoszą się do kryteriów rozpoznania osobowości niedojrzałej, które określa współczesna psychologia.

Przy rozpatrywaniu niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej, ważne jest zagadnienie niedojrzałości emocjonalnej i społecznej.

Niedojrzałość emocjonalna wyraża się cechami takimi jak:

- nieadekwatność i słabo zróżnicowane reakcje emocjonalne,

- egocentryzm,

- brak równowagi emocjonalnej w sytuacjach trudnych.

Niedojrzałość społeczna dotyczy natomiast problematyki:

- niskiego poziomu aktywności społecznej,

- małej samodzielności,

- nadmiernych wymagań stawianych otoczeniu,

- nieodpowiedzialności za podejmowane działania,

- wycofywania się w obliczu niepowodzeń.

Działanie osoby niedojrzałej podyktowane jest potrzebą chwili, zachcianką, popędem, własnym interesem. Nic więc dziwnego, że dojrzałość emocjonalna partnera w małżeństwie ma fundamentalne znaczenie dla istnienia prawidłowej wspólnoty małżeńskiej.

Wobec powyższego wypada więc postawić pytanie:

Skąd bierze się owa niedojrzałość, która czyni małżeństwo nieważnym?

Jej podstawową przyczyną są złe wzorce występujące w rodzinie np. alkoholizm ojca, matki, albo obojga rodziców, liczne zdrady, czy innego rodzaju niemoralne prowadzenie się małżonków, które wpływa na kształtowanie osobowości dziecka. Inną przyczyną źle ukształtowanej osobowości może być wychowanie w rodzinie niepełnej lub tzw. wychowanie wadliwe, oznaczające np. uleganie i pobłażanie dziecku, uzależnienie dziecka od rodzica, rozpieszczanie dziecka, ale również występowanie chorób psychicznych w rodzinie pochodzenia. Wychowanie w nieprawidłowo funkcjonujących rodzinach często przyczynia się do zahamowania procesu dojrzewania, jest bowiem źródłem toksycznych doświadczeń w dzieciństwie. Ważne potrzeby, niezaspokojone we wcześniejszych okresach życia, mimo upływu lat nadal koncentrują uwagę i energię danej osoby oraz skłaniają dorosłego już człowieka do odtwarzania dziecięcych zachowań i postaw.

Za inne źródła niedojrzałości uznać należy choroby psychiczne samego małżonka np. schizofrenię, epilepsję, nerwicę. Wyodrębnić należy także zaburzenia psychoseksualne np. homoseksualizm, nimfomanię, transseksualizm. Na zaburzenia osobowości wpływ mają również różnego rodzaju uzależnienia: alkoholizm, narkomania, lekomania, hazard, uzależnienie od gier komputerowych i internetu, itp.

Wymienione wyżej zaburzenia osobowości prowadzą najczęściej do takich zachowań jak:

- zaniedbywanie obowiązków domowych,

- spędzanie zbyt wiele czasu poza domem,

- bezmyślne wydawanie pieniędzy,

- bezczynność,

- niepokojąco lekkomyślne kontakty z osobami płci przeciwnej.

Należy stwierdzić, że niedojrzałość któregoś z małżonków nie pozwala na stworzenie prawidłowo funkcjonującej wspólnoty małżeńskiej, a w ślad za tym więzi rodzinnych. Niedojrzałość czyni osobę niezdolną do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, gdyż powoduje dezintegrację osobowości i uniemożliwia jednostce odpowiedzialne zarządzanie samą sobą. Fakt ten powoduje, że nie jest ona w stanie zbudować prawidłowych, dojrzałych a zarazem stabilnych więzi z drugą osobą.

Czy zdrada może być przyczyną nieważności małżeństwa?

Wierność nie jest narzuconym nakazem, ale dobrowolnym zobowiązaniem małżonków. Małżonkowie przyrzekają sobie w dniu ślubu wierność aż do śmierci. Powszechnie wiadomo jednak, że małżonkowie czasem łamią zawarte przymierze i dopuszczają się zdrady. Zagadnienie to z moralnego punktu widzenia jest oczywiście naganne, nie może jednak stanowić podstawy do unieważnienia małżeństwa kościelnego. W takiej sytuacji - jeżeli nie ma możliwości powrotu do siebie małżonków – Kościół dopuszcza instytucję separacji, ale małżeństwo stron jest ważne i nie mają one możliwości ponownego zawarcia ślubu kościelnego.

Jednak zdarza się, że wszelkie okoliczności z punktu widzenia prawa kościelnego, wskazują, że małżeństwo jest nieważne. Ma to miejsce wówczas, gdy kobieta lub mężczyzna wstępująca w związek małżeński, wyklucza małżeńską wierność. Wykluczenie wierności ma miejsce wówczas, gdy choćby jedna ze stron stanowczo i z wewnętrznym przekonaniem rezerwuje sobie prawo do swobodnego współżycia z innymi osobami poza małżeństwem i będąc w związku małżeńskim faktycznie zdradza małżonka.

Ewa, nieformalnie związana z Pawłem, ma kochanka Zbigniewa. Zbigniew jest żonaty i nie zamierza porzucać rodziny. Ewa względem Pawła jest oschła, traktuje go jak zło konieczne. Okazuje się, że Ewa zaszła w ciążę. Twierdzi, że ojcem dziecka jest Paweł. Ksiądz nie chce ochrzcić dziecka, gdyż rodzice żyją w grzechu i ma wątpliwości, że dziecko wychowają zgodnie z zasadami wiary katolickiej. Namawia Ewę i Pawła do ślubu kościelnego. Kierowani dobrem dziecka pobierają się. Po zawarciu ślubu kościelnego Ewa kontynuuje romans ze Zbigniewem. Ślub kościelny nie ma dla niej najmniejszego znaczenia, nie kocha Pawła, ślubowała mu nieszczerze. Okoliczności tego małżeństwa dowodzą, że Ewa za nic miała ślub kościelny i wierność małżeńską. Małżeństwo stron należy uznać za nieważne.

Może zdarzyć się także, że ktoś planuje zawrzeć małżeństwo na określony czas. W dniu składania przysięgi pozytywnym aktem woli zamierza porzucić np. za rok małżonka i nie trwać w związku małżeńskim do śmierci. Należy przeanalizować konkretny przypadek i po uzyskaniu pewnej wiedzy, co do danego małżeństwa, można stwierdzić, czy zostało nieważnie zawarte.

Anna przygotowuje się do ślubu z Karolem. Na dwa tygodnie przed wyznaczoną datą ślubu odnawia relację z Tomaszem. Między Anną i Tomaszem dochodzi w tym czasie kilkakrotnie do współżycia. Mimo zaistniałych okoliczności i silnej więzi z Tomaszem poślubia Karola. Po powrocie z podróży poślubnej Anna zdradza męża. Kontynuuje relacje z Tomaszem. Dąży także do tego, aby z nim zamieszkać. Już po trzech miesiącach od zawarcia małżeństwa przeprowadza się do Tomasza. Małżeństwo stron należy uznać za nieważne.

Wskazane wyżej przykłady wskazują, że zdrada może być przyczyną nieważności małżeństwa. Jedynie indywidualna analiza konkretnego przypadku może przynieść wiedzę o tym, czy faktycznie małżeństwo było nieważnie zawarte.

Polecamy serwis: Rozwód kościelny