Sądowe uznanie klauzuli umownej za niedozwoloną

Niedozwolone klauzule umowne zwane klauzulami abuzywnymi charakteryzują się tym, że są wyjątkowo niekorzystne po stronie konsumenta a pożądane po stronie przedsiębiorcy. Uznanie takiego postanowienia za niedozwolone musi dotyczyć głównych świadczeń stron umowy (konsument-przedsiębiorca).

Zobacz: Uznanie klauzuli umownej za niedozwoloną

Wystąpienie niedozwolonego postanowienia umownego

W art. 385¹ kodeksu cywilnego zawarta jest klauzula generalna dotycząca wszystkich umów konsumenckich. Wynika z niego, iż każde postanowienie umowne określone w umowie, która jest zawierana bez uzgodnienia z konsumentem nie wiąże go, w szczególności, jeżeli to postanowienie rażąco narusza jego interesy oraz jest sprzeczne z dobrymi obyczajami bądź konsument nie miał rzeczywistego wpływu na jego treść. Umowa w części dotyczącej postanowienia niedozwolonego staje się nieważna a takie postanowienie bezskuteczne. W pozostałej części umowa jest wiążąca dla obu stron.

Kontrola konkretna wzorców umownych

Każda umowa może zostać poddana kontroli przez  sąd na wniosek konsumenta. Jest to tzw. kontrola konkretna. W praktyce oznacza to, że konsument może w postępowaniu sądowym dochodzić uznania postanowienia umownego za niedozwolony. Art. 385³ kodeksu cywilnego zawiera katalog postanowień umownych, które mogą zostać uznane za niedozwolone. Jednakże nie jest to katalog zamknięty, czyli w przypadku wątpliwości co do ważności klauzuli umownej sąd ma możliwość odwołania się do tego przepisu. Jest to pewnego rodzaju ułatwienie przyznane sędziemu w celu skutecznego uznania danej klauzuli za niedozwoloną bądź ocenić ją jako rażąco naruszającą interes konsumenta.

Kontrola abstrakcyjna wzorców umownych

Kontrola abstrakcyjna dotyczy samego wzorca, a domagać się przeprowadzenia takiej kontroli może każdy, kto uważa, że mógłby zawrzeć z przedsiębiorcą niekorzystną dla siebie umowę zawierającą klauzulę niedozwoloną. Na podstawie art. 479³⁸ kodeksu postępowania cywilnego można wytoczyć powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Ponadto takie powództwo może wytoczyć również osoba niebędąca stroną w umowie lecz np. organizacja społeczna. W takim przypadku sąd zobowiązany jest rozpatrzyć sprawę konsumenta pod względem merytorycznym, czy rzeczywiście można uznać podaną w pozwie klauzulę za niedozwoloną. Ustawodawca przyznaje tu możliwość rozpatrzenia przez sędziego tej kwestii w oparciu o przepis art. 385³ kodeksu cywilnego. Jeżeli dane postanowienie mieści się w wymienionym katalogu to można je uznać za bezskuteczne.

Skutki uznania wzorca za niedozwolony

W przypadku, gdy wzorzec umowny zostanie przez sąd uznany za niedozwolony Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wpisuje go rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone. Wpisanie takiego wzorca do rejestru powoduje, iż nie można go w przyszłości stosować w całym obrocie konsumenckim. Wyrok wydany w sprawie o uznanie wzorca za niedozwolony jest wiążący dla stron postępowania oraz dla innych konsumentów i przedsiębiorców.

Zobacz: Klauzula niedozwolona