Czas pracy Vademecum

Do czasu pracy oprócz czasu wykonywania pracy wchodzą również czas przestoju, czyli czas, w którym pracownik pozostaje w gotowości do świadczenia pracy, lecz pracy nie świadczy. Ponadto do czasu pracy zaliczamy przerwy na posiłek, przerwy na karmienie dziecka piersią oraz czas nauki pracownika młodocianego, czas szkolenia w zakresie bhp oraz czas niewykonywania pracy z powodu przeprowadzenia badań okresowych i kontrolnych w czasie pracy.

Systemy czasu pracy

Wymiar czasu pracy to maksymalna liczna godzin ustalona na dobę, tydzień lub inny okres, przez który pracownik świadczy pracę i pozostaje do dyspozycji pracodawcy. Wymiar czasu pracownika zależy od systemu czasu pracy. Prawo przewiduje następujące systemy czasu pracy:

• podstawowy,
• skrócony,
• przerywany,
• zadaniowy,
• równoważny,
• praca w ruchu ciągłym,
• skrócony tydzień,
• weekendowy.

Systemy czasu pracy pracowników ustala się w układzie zbiorowym pracy, regulaminie lub w obwieszczeniu.

Zasadą jest, że czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Jest to podstawowy system czasu pracy. Prawo przewiduje, jak wcześniej wskazano również inne systemy czasu pracy pracowników.

Zobacz także: Szczególne systemy czasu pracy

Zadaniowy system pracy może być wprowadzony w przypadkach uzasadnionych rodzajem pracy lub jej organizacją albo miejscem wykonywania pracy. Pracodawca, po porozumieniu z pracownikiem, ustala czas niezbędny do wykonania powierzonych zadań. W odniesieniu do pracowników pracujących w systemie zadaniowym czasu pracy nie prowadzi się ewidencji godzin pracy.

Zobacz także: Zadaniowy system czasu pracy

System równoważnego czasu pracy polega na tym, że w określonych dniach lub tygodniach następuje wydłużenie norm dobowych, zaś w innych ich skrócenie. Wszystkie te działania mają w sumie dać pracownikowi zachowanie przeciętnej normy 40 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Równoważny system pracy wprowadzony jest, jeśli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją. Wprowadzenie systemu równoważnego czasu pracy, sprawia, że dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 1 miesiąca. Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest równoważony krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy.

Autopromocja

Kodeks pracy 2025. Praktyczny komentarz z przykładami

Sprawdź

Zobacz także: System równoważnego czasu pracy

Prawo daje także pracownikom możliwość ustalenia indywidualnego czasu pracy. Dzieje się to na pisemny wniosek pracownika. Pracodawca może ustalić indywidualny rozkład czasu pracy pracownika w ramach systemu czasu pracy, którym pracownik jest objęty.

Zobacz także: Czy pracownik może mieć indywidualny czas pracy

Przerwy w czasie pracy

Pracownik ma prawo określonych przerw w czasie pracy. Każdy pracownik ma prawo do przerwy w pracy, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin. W takim przypadku pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy.

Ponadto pracodawca ma prawo wprowadzić jedną przerwę w pracy, która jednak nie jest wliczana do czasu pracy. Przerwa ta nie może przekraczać 60 minut i musi być przeznaczona na posiłek lub załatwianie osobistych spraw pracowników.

Zobacz także: Przerwy w czasie pracy pracownika

Zobacz także: Jak należy traktować prywatne wyjścia z pracy w czasie pracy pracownika

Określone grupie pracowników przysługują ponadto dodatkowe przerwy w czasie pracy. Na przykład prawo gwarantuje pracownikom niepełnosprawnym prawo do dodatkowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas tej przerwy wynosi 15 minut i wliczany jest do czasu pracy pracownika.

Zobacz także: Komu przysługuje dodatkowa przerwa w pracy

Pracownicy karmiącej dziecko przysługują przerwy na karmienie. Ich długość zależy od liczby dzieci karmionych piersią oraz od wymiaru czasu pracy młodej matki. Pracodawca udziela pracownicy przerw na karmienie na jej wniosek. We wniosku pracownica powinna złożyć odpowiednie oświadczenie, ze karmi dziecko piersią.

Zobacz także: Prawo do przerwy w pracy pracownicy karmiącej piersią

Okresy odpoczynku pracownika

Prawo gwarantuje pracownikowi dobowy i tygodniowy okres odpoczynku. Dobowy okres odpoczynku polega na tym, że pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Prawa do takiego odpoczynku nie mają pracownicy zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy oraz pracownicy, którzy w biorą udział przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. Dla nich prawo przewiduje w okresie rozliczeniowym, równoważny okres odpoczynku.

Zobacz także: Prawo pracownika do odpoczynku dobowego

Pracownik ma również, jak wskazano wyżej prawo do tygodniowego odpoczynku. Pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego. Co do zasady odpoczynek tygodniowy powinien przypadać w niedzielę. W przypadku pracowników wykonujących dozwoloną pracę w niedzielę odpoczynek tygodniowy może przypadać w inny dzień niż niedziela.

Zobacz także: Prawo pracownika do tygodniowego odpoczynku