Przestępstwo fałszerstwa dzieła sztuki w świetle ustawy o prawie autorskim

Definicja utworu zawarta w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych została skonstruowana bardzo szeroko i zapewne zmieści się w niej słownikowe jak i zwyczajowe rozumienie dzieła sztuki. Według art. 1 tej ustawy utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Natomiast fałszerstwo utworu w ustawie o prawie autorskim jest nazwane plagiatem. Co tak naprawdę kryje się pod tym słowem i jakie są aspekty prawnokarne tego zagadnienia?

Zobacz serwis: Sprawy karne

Plagiat

Plagiatem według art. 115 ustawy o prawie autorskim jest przypisanie sobie autorstwa cudzego utworu bądź wprowadzenie w błąd osoby trzeciej co do rzeczywistego autorstwa utworu lub artystycznego wykonania. Wyróżniamy plagiat jawny i ukryty. Pierwszy polega na bezpośrednim przypisaniu sobie autorstwa utworu, np. poprzez podpisanie się własnym imieniem i nazwiskiem pod cudzym utworem. Natomiast plagiat ukryty jest to włącznie cudzego utworu do dzieła własnego autorstwa. Wprowadzając w błąd co do autorstwa sprawca wywołuje w sferze intelektualnej osoby trzeciej fałszywe mniemanie o tym kto jest autorem danego utworu. Sam czyn może być dokonany przez działanie bądź zaniechanie i polega na przedstawieniu danej osoby jako rzekomego autora cudzego utworu lub niepoinformowaniu o prawdziwym autorze, na skutek czego inne osoba zostanie uznana za autora cudzego utworu. „Plagiator” czyli sprawca czynu musi działać świadomie i celowo.

Plagiat ukryty jest często spotykany w pracach dyplomowych. W tym wypadku polega na parafrazowaniu w rozprawach cudzych myśli, poglądów oraz wniosków bez oznaczenia źródła. 

Wyrok SN z dnia 10 maja 1963 r., II CR 128/63 „Jeżeli twórczość autora została tylko podbudowana przez cudze dzieło, lecz autor nie przyjmuje do swego utworu ani treści, ani formy dzieła cudzego, to ma się wtedy do czynienia z twórczością samodzielną.” W tym wypadku mowa o utworach stworzonych na skutek inspiracji cudzym dziełem. Tak powstały utwór jest samoistny i podlega samodzielnej ochronie.

Przestępstwem jest także rozpowszechnianie utworów w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania bez podania oznaczenia autora bądź publiczne zniekształcanie utworów. Za czyn z art. 115 ust 1 i 2 ustawy o prawie autorskim sprawcy grozi kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3. Na podstawie art. 121 ustawy o prawie autorskim sąd orzeka przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa i może orzec przepadek przedmiotów służących do popełnienia plagiatu.

Naruszenie praw autorskich

Art. 115 ustawy w ust. 3 określa również karę dla osoby, która narusza prawa autorskie osobiste (np. prawo do nienaruszalności treści i formy utworu) oraz  majątkowe (np. prawo do wyłącznego korzystania z utworu i rozporządzania nim). Naruszenie może również przyjąć postać nie wywiązywania się z obowiązku względem artysty (np. obowiązek sprzedawcy do ujawnienia tożsamości osoby trzeciej, którą reprezentuje). Celem sprawcy takiego czynu musi być zamiar uzyskania korzyści majątkowej na skutek naruszenia praw twórcy w inny sposób niż poprzez dopuszczenie się plagiatu. Podlega on karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.

Zobacz serwis: Prawo autorskie

Prawa autorskie a ZAiKS

Każdy twórca ma prawo do ochrony swoich praw autorskich. Dużym ułatwieniem jest członkostwo w stowarzyszeniu zrzeszającym twórców ZAiKS. Organizacja ta, powołana na podstawie ustawy o prawie autorskim, reprezentuje swoich członków w procesach sądowych przeciwko „plagiatorom” i zajmuje się udzielaniem licencji na korzystanie z utworu.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 2016, poz. 666)