Podporządkowanie autonomiczne pracownika

Podporządkowanie jako cecha stosunku pracy

Podporządkowanie przełożonemu (zasada kierownictwa) to – zgodnie z art. 22 ustawy z dnia ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141 ze zm.) - jedna z cech charakterystycznych stosunku pracy. Art.22 kodeksu pracy stanowi, że pracownik jest zobowiązany do wykonania określonej pracy pod kierownictwem pracodawcy oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym. Pracownik ma więc obowiązek podporządkowania się kierowniczej roli pracodawcy i jego poleceniom. Zatrudniający natomiast ponosi określone ryzyko wykonywania pracy. Na pracodawcy ciąży ryzyko: gospodarcze, socjalne, osobowe oraz techniczne. Element podporządkowania, jako element konstrukcyjny stosunku pracy, nie występuje w żadnej umowie cywilnoprawnej.

Tzw. podporządkowanie autonomiczne

Szczególną formą podporządkowania jest to dotyczące stanowisk kierowniczych oraz prac koncepcyjnych, czyli podporządkowanie autonomiczne. Pojęcie podporządkowania autonomicznego nie znajduje definicji bezpośrednio w przepisach kodeksu pracy. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego polega ono na tym, że pracodawca wyznacza pracownikowi zadania do wykonania jednocześnie pozostawiając mu pewien zakres swobody, co do sposobu ich realizacji. Taka definicja została sformułowana w sposób jednoznaczny w orzeczeniu SN, mianowicie w wyroku z dnia 7 września 1999 r., I PKN 277/99. Koncepcja autonomicznego podporządkowania stanowi odpowiedź na zmieniające się warunki społeczno-gospodarcze, coraz większą specjalizację i profesjonalizację wykonywanej pracy.

Kiedy następuje nawiązanie stosunku pracy?

Kontrakt menedżerski czy umowa o pracę?

Podporządkowanie autonomiczne pracownika twórczego

Sąd Najwyższy podkreślił, że pracownik ma pewien zakres swobody zwłaszcza jeżeli wykonuje zawód twórczy czy prace koncepcyjne (wyrok z 7 września 1999 r., I PKN 277/99). Osoby o wysokich kwalifikacjach i jednocześnie wąskiej specjalizacji mają swobodę w zakresie wykonywania obowiązków, w przedmiocie wyboru sposobu, czasu oraz miejsca wykonania zadania. Należy im zapewnić taki zakres samodzielności, by mogli wykazać osobiste umiejętności. W praktyce oznacza to, że pracownik podporządkowany jest de facto zadaniom, nie osobie pracodawcy.

Podporządkowanie autonomiczne doskonale sprawdza się wobec osób wykonujących zawody takie jak: radca prawny (nie jest związany poleceniem w zakresie treści opinii/porady prawnej), lekarz (swoboda w zakresie diagnozy czy terapii), sędzia czy nauczyciel akademicki.

Warto podkreślić, że autonomia pracownika nie może wyłączać władzy kierowniczej pracodawcy. Zagwarantowanie pracownikowi daleko idącej swobody i niezależności nie wyklucza uprawnienia pracodawcy do konkretyzacji (w formie poleń) obowiązków pracownika.

Autonomiczne podporządkowanie pracownika o funkcji kierowniczej

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2006 r., I PK 146/05 osoba zajmująca samodzielne kierownicze stanowisko może świadczyć pracę w ramach tzw. podporządkowania autonomicznego, w którym pracownik kształtuje samodzielnie swój czas, miejsce pracy i w określony przez siebie sposób realizuje powierzone mu zadania. Sąd Najwyższy stanął zatem na stanowisku, iż podporządkowanie autonomiczne uwzględnia specyfikę pracy i funkcji sprawowanej przez pracownika na stanowisku kierowniczym. Dotyczy to także członka jednoosobowego zarządu spółki z o. o. W stosunku do wskazanego kręgu podmiotów obowiązuje zasada, zgodnie z którą im wyższe kwalifikacje i im szerszy zakres odpowiedzialności, tym węższe kompetencje pracodawcy do kierowania i kontrolowania działań pracownika. Stopień podporządkowania jest więc zależny od zajmowanego stanowiska (wyrok SN z 15 kwietnia 1999 r., I PKN 9/99).  

Podporządkowania pracownicze

Podporządkowanie pracownicze w znaczeniu kompetencji pracodawcy do wydawania wiążących poleceń pracownikowi traci na znaczeniu, zwłaszcza w kontekście osób wykonujących samodzielne zawody medyczne (pielęgniarka), prawnicze (radca prawny) czy twórcze (nauczyciel akademicki). Wyraźnie widoczna jest tendencja do ograniczania podporządkowania pracownika pracodawcy.

Kontrola pracy pracownika

Dni wolne od pracy w 2015 roku

Podstawa prawna:

Autopromocja

Kodeks pracy 2025. Praktyczny komentarz z przykładami

Sprawdź

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141 ze zm.).

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 1999 r., I PKN 9/99.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2006 r., I PK 146/05.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1999 r., I PKN 277/99.