Małżeństwo z przymusu a proces kościelny

Przymus moralny może być spowodowany poprzez groźby, uciążliwe i stałe nalegania, wywieranie presji, natarczywe żądania, bolesne upokarzanie, dotkliwe znieważanie itp. Następstwem przymusu moralnego jest bojaźń, dlatego też wpływ tego przymusu na nieważność małżeństwa ocenia się według zasad odnoszących się do bojaźni. Zaistnienie małżeństwa dokonuje się wtedy, gdy istnieje na nie rzeczywista zgoda.

Chodzi o zgodę wewnętrzną i wyrażoną na wewnątrz. Zdarza się czasem, że człowiek wprowadza rozdźwięk między tym co wyraża na zewnątrz a swoim prawdziwym wewnętrznym nastawieniem. Akt woli dokonany pod wpływem przymusu nie jest aktem wynikającym z autonomiczności woli, dlatego jest pozbawiony waloru moralnego i prawnego. Bojaźń z zewnątrz ( Kan. 1103) występuje wtedy, gdy zagrożenie pochodzi od drugiej osoby i to działającej, co trzeba podkreślić w sposób wolny.

Gdy bojaźń ma swoje źródło w samym nupturiencie albo pochodzi od przyczyny wprawdzie zewnętrznej, ale nie wolnej, wówczas mówi się o bojaźni wewnętrznej. W orzekaniu nieważności małżeństwa w Kościele, oprócz bojaźni zwykłej, jako tytuł nieważności bierze się pod uwagę także bojaźń szacunkową.

Powstaje ona z obawy przed gniewem, niezadowoleniem rodziców lub innych osób, którym się podlega oraz z obawy przed wyrządzeniem im przykrości; obawa ta może być obiektywna lub subiektywna (por. P. Gajda, Prawo małżeńskie Kościoła Katolickiego, Tarnów 2000 r, s 153-154.) 

Zobacz również: Niemoc płciowa przyczyną stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego

Przy ustalaniu stopnia zależności osób, należy wziąć pod uwagę okoliczności, jak i istotna jest atmosfera wychowania osoby doznającej bojaźni, jej wiek płeć, charakter i usposobienie rodziców lub przełożonych itp.

Sytuacja przymusu występuje w momencie, kiedy w nupturientach rodzi się bojaźń, przed sprzeciwem wobec osób, którym się należy szacunek, a w sytuacji sprzeciwu, zagraża stronom nie tylko wielkie i długotrwałe niezadowolenie rodziców, przełożonych, ale także występuje obawa o zaistnieniu niebezpieczeństwa innego rodzaju np.: wypędzenia z domu, wydziedziczenia, pozostawienia bez środków do życia itp.; w takich przypadkach uwzględnienie relacji zależności osób, pozwala przyjąć ciężkość bojaźni unieważniającej małżeństwo. 

Wykrycie prawdy obiektywnej w sprawach o stwierdzenie nieważności małżeństwa z tytułu przymusu i bojaźni nie jest łatwe, ze względu na konieczność dotarcia do psychiki osoby przymuszonej do zawarcia małżeństwa. W tego rodzaju sprawach sądowych stosuje się dowodzenie bezpośrednie ale i pośrednie.

Dowodzenie bezpośrednie polega na wykazaniu faktu wywierania przymusu na jednego lub obu nupturientów, dowodzenie, zaś pośrednie polega zmierza do tego samego celu ale drogą procedowania pośrednią, poprzez wykazanie wielkiej niechęci, odrazy czy wstrętu jednej strony w stosunku do drugiej strony.

Niezbędnym jest dowodzenie z tytułu przymusu i bojaźni na podstawie zeznań strony, która może wskazać na środki, które podejmowała przed ślubem, aby uwolnić się od przymusu i bojaźni.

Zobacz również serwis: Rozwód kościelny