Większa ochrona konsumentów w umowach z deweloperami

16 września 2011 r. sejm uchwalił ostateczny tekst ustawy o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego, zwanej również „ustawą deweloperską”. Ustawa zawiera szczegółowe regulacje mające na celu ochronę klientów firm deweloperskich przy transakcjach zakupu nieruchomości, poprzez zapewnienie ustawowych środków ochrony wpłat pieniężnych dokonywanych przez nabywców oraz ustalenie praw i obowiązków stron umowy deweloperskiej (w szczególności deweloperów). Warto zaznaczyć jednak, iż ustawa deweloperska w swoim ostatecznym brzmieniu nieco złagodziła obowiązki nałożone na deweloperów, umożliwiając ustanowienie otwartego rachunku powierniczego bez żadnego zabezpieczenia.

POBIERZ WZÓR: Umowa powierniczego przelewu wierzytelności

Środki ochronne dla nabywcy – 4 opcje dla dewelopera

W celu ochrony wpłat dokonanych przez nabywcę lokalu lub domu jednorodzinnego przed ostatecznym przeniesieniem tytułu do nieruchomości ustawa nakłada na dewelopera obowiązek ustanowienia rachunku powierniczego, na który będą przelewane środki od nabywców. Rachunek ten może być prowadzony jako zamknięty rachunek powierniczy (wypłata środków zgromadzonych na rachunku następuje jednorazowo, po przeniesieniu na nabywcę prawa własności nieruchomości) lub otwarty rachunek powierniczy (wypłata środków zgromadzonych na rachunku następuje zgodnie z harmonogramem przedsięwzięcia deweloperskiego określonego w umowie). Otwarty rachunek powierniczy może występować w trzech różnych wariantach: samodzielnie (tzn. bez dodatkowych zabezpieczeń) lub z zabezpieczeniem ze strony dewelopera w formie gwarancji bankowej lub gwarancji ubezpieczeniowej (udzielanej przez zakłady ubezpieczeniowe). Możliwość skorzystania z otwartego rachunku powierniczego bez zapewnienia dodatkowych zabezpieczeń została wprowadzona przez senat na etapie ostatnich poprawek do projektu ustawy deweloperskiej, aby małe i średnie firmy deweloperskie mogły sprostać obowiązkom ustanowienia środków ochrony nabywców.

Zobacz: odpowiedzialność dewelopera za niewykonanie umowy

Jak będzie funkcjonował „mieszkaniowy rachunek powierniczy”?

Ustawa dość szczegółowo reguluje konstrukcję mieszkaniowego rachunku powierniczego oraz sposób dokonywania wypłat środków zgromadzonych na takim rachunku deweloperowi, a także kwestię zwrotu nabywcy środków (lub ich podziału między stronami) zdeponowanych na rachunku w razie odstąpienia od lub rozwiązania umowy deweloperskiej. Ponieważ Prawo bankowe, oprócz ramowej regulacji dotyczącej umowy rachunku powierniczego, pozostawia stronom umowy swobodę w ustaleniu warunków wypłat zdeponowanych środków, nowe regulacje zawarte w ustawie deweloperskiej niewątpliwie przyczynią się do zapewnienia wyższego poziomu ochrony dla klientów firm deweloperskich.

Wypłata środków zgromadzonych na rachunku powierniczym na rzecz dewelopera jest w pełni kontrolowana przez bank. W przypadku rachunku zamkniętego bank wypłaci deweloperowi środki wyłącznie po otrzymaniu aktu notarialnego potwierdzającego przeniesienie prawa własności na nabywcę. W przypadku otwartego rachunku powierniczego bank powinien również sprawować kontrolę nad postępami prac w projekcie, a deweloper będzie uzyskiwał środki jedynie po wcześniejszym udowodnieniu zakończenia realizacji danego etapu projektu. Warunki do zwalniania kolejnych transz powinny być zatem precyzyjnie wskazane w umowie rachunku powierniczego.

W przypadku zastosowania opcji otwartego rachunku powierniczego z ustanowieniem dodatkowego zabezpieczenia wypłata na rzecz klienta z tytułu gwarancji może nastąpić wyłącznie w dwóch przypadkach, tj. w sytuacji ogłoszenia upadłości dewelopera albo w razie odstąpienia przez nabywcę od umowy deweloperskiej ze względu na nieprzeniesienie na niego prawa własności lokalu w terminie. Ustawa przewiduje rozwiązanie, że zwrot środków uprzednio wpłaconych na otwarty rachunek powierniczy następuje wyłącznie w wysokości niezaspokojonej przez ww. gwarancję.

Ustawa przesądza również, co dzieje się ze środkami na rachunku w razie rozwiązania i odstąpienia od umowy deweloperskiej. Jeżeli nabywca lokalu lub domu jednorodzinnego odstąpi od umowy deweloperskiej z przyczyn związanych z niedopełnieniem przez dewelopera obowiązków przewidzianych w ustawie lub z przyczyn dotyczących niezgodności umowy deweloperskiej z ustawą, bank zobowiązany jest zwrócić nabywcy środki po otrzymaniu od niego oświadczenia o odstąpieniu od umowy. W razie rozwiązania umowy deweloperskiej z innych przyczyn przez którąkolwiek ze stron bank podzieli środki zgromadzone na rachunku powierniczym na podstawie zgodnych oświadczeń stron.

Zobacz serwis: Umowy w finansach

Zagadnienia praktyczne związane z nowymi regulacjami

Ustawa zawiera szereg rozwiązań zmierzających do ochrony konsumentów zawierających transakcje z deweloperami. Istnieją jednak pewne wątpliwości, czy wszystkie z tych rozwiązań będą stosowane w praktyce, a jeśli tak, to w jakim zakresie. Przede wszystkim, z uwagi na niewystarczającą wysokość uzyskanego finansowania oraz środków własnych, małe i średnie firmy deweloperskie będą musiały korzystać z wpłat od nabywców nieruchomości w trakcie realizacji projektu. Z tego powodu zamknięty rachunek powierniczy będzie wykorzystywany raczej przy dużych projektach budowlanych realizowanych przez największe spółki deweloperskie, posiadające znaczny kapitał własny (lub kapitał udostępniony przez podmioty z grupy) oraz zapewnione finansowanie z banków. W przypadku otwartych rachunków powierniczych powstaje pytanie, jak wiele firm deweloperskich zdecyduje się na wybór rachunków powierniczych połączonych z gwarancjami bankowymi lub ubezpieczeniowymi, chroniących nabywców m.in. przed upadłością dewelopera. Według wstępnych szacunków koszty ustanowienia takich zabezpieczeń mogą być wysokie, przez co duża część deweloperów zdecyduje się na „niezabezpieczony” otwarty rachunek powierniczy.

Nowe regulacje z całą pewnością będą mieć również istotny wpływ na relacje pomiędzy bankiem finansującym projekt budowlany a samym deweloperem. Od wejścia w życie ustawy deweloperskiej bank finansujący inwestycje nie będzie mógł uzyskać zabezpieczenia na środkach wpłacanych przez nabywców lokali na rachunki powiernicze, ponieważ środki te będą „zablokowane” na zamkniętym rachunku powierniczym lub, w przypadku rachunku otwartego, będą mogły być wykorzystane wyłącznie w celu realizacji projektu deweloperskiego. Taka zmiana prawdopodobnie będzie miała wpływ na podwyższenie marży kredytu lub zakres żądanych przez bank zabezpieczeń.

Zobacz: Zabezpieczenie roszczeń

Dodatkowo, w związku z wymogiem otwarcia rachunków powierniczych, znacznie wzrośnie rola banków prowadzących takie rachunki przy monitorowaniu postępu i prawidłowości prac w projekcie deweloperskim. Zmianę taką należy ocenić pozytywnie z punktu widzenia konsumentów, natomiast z punktu widzenia deweloperów istotne jest, jak dokładnie i przy zastosowaniu jakich kryteriów banki będą oceniać dokumenty potwierdzające ukończenie danych etapów projektów oraz wykorzystanie środków na realizację przedsięwzięcia. Nie ulega wątpliwości, że umowy o prowadzenie rachunków powierniczych będą przybierać znacznie bardziej skomplikowany i kazuistyczny kształt.

10 października br. ustawa została podpisana przez prezydenta. W życie wejdzie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.

Autor: Piotr Nerwiński, Aleksandra Polańska, Zespół Bankowości i Finansowania Projektów kancelarii Wardyński i Wspólnicy