RPO: Pokrzywdzonemu trudniej wnieść do sądu prywatny akt oskarżenia

Jak było? Jak jest? 

5 października 2019 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw z 19 lipca 2019 r. Zmieniła ona 130 przepisów Kpk, w tym regulację dotyczącą wnoszenia przez osobę pokrzywdzoną przestępstwem subsydiarnego (prywatnego) aktu oskarżenia wobec sprawcy.

W poprzednim stanie prawnym - gdy prokurator umarzał postępowanie przygotowawcze lub odmawiał jego wszczęcia - pokrzywdzony mógł zaskarżyć to postanowienie do sądu (jak i dziś). W przypadku jednak uchylenia tej decyzji prokuratora przez sąd oraz ponownego identycznego postanowienia prokuratora, pokrzywdzony mógł bezpośrednio sam wnieść do sądu subsydiarny akt oskarżenia.

Po nowelizacji droga ta została wydłużona. Jeśli teraz prokurator ponownie odmówi postępowania lub je umorzy, postanowienie to powinno zostać najpierw zaskarżone do prokuratora nadrzędnego. Dopiero jeśli ten podtrzyma decyzję prokuratora podległego, pokrzywdzony może sam wnieść akt oskarżenia.

Polecamy: Serwis Inforlex Przeciwdziałanie praniu pieniędzy – procedury

Z punktu widzenia ochrony praw obywatelskich RPO był krytyczny wobec projektu zmian Kpk. Wskazywał, że ograniczają one prawa stron postępowania i wprowadzają zagrożenia dla prawidłowego toku procesu. Zdecydowana większość postulatów Rzecznika nie została jednak uwzględniona. Dotyczy to także art. 330 § 2 Kpk, który określa warunki wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia.

Zmianę uzasadniano pełniejszą kontrolą prokuratora nadrzędnego nad prawidłowością wykonania zaleceń sądu, który uchylił pierwotną decyzję prokuratora prowadzącego sprawę.

Wątpliwości RPO

W ocenie Rzecznika zmiana budzi wątpliwości pod kątem konstytucyjnej zasady dostępu do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji).

Konieczność dwukrotnego (a nie - jak dotychczas - jednokrotnego) zaskarżenia decyzji prokuratora wydłuża cały proces dla pokrzywdzonego. Rodzi to dodatkowe koszty na adwokata (subsydiarny akt oskarżenia musi być sporządzony przez profesjonalnego  pełnomocnika). Ponadto w skrajnych przypadkach może to doprowadzić do przedawnienia karalności, zwłaszcza, gdy zażalenie dotyczy odmowy wszczęcia postępowania (wtedy nie następuje wydłużenie okresu przedawnienia czynu).

Odnosząc się do argumentu uzasadnienia, jakoby zażalenie do prokuratora nadrzędnego dawało mu możliwość kontroli prawidłowości procedowania przez prokuratora podległego, RPO wskazuje, że i tak ma on wiele skutecznych środków takiej kontroli. Może np. wydawać wiążące polecenia co do czynności procesowych; zmieniać albo uchylać decyzje prokuratora podległego oraz samemu wykonywać czynności.