REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Postępowanie spadkowe – zmiany Kodeksu cywilnego w 2022 roku

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Postępowanie spadkowe – zmiany Kodeksu cywilnego w 2022 roku
Postępowanie spadkowe – zmiany Kodeksu cywilnego w 2022 roku

REKLAMA

REKLAMA

Rząd prowadzi aktualnie prace nad ustawą, której przedmiotem będzie nowelizacja Kodeksu cywilnego. W tej chwili projekt jest na etapie opiniowania, a Ministerstwo Sprawiedliwości zamierza wdrożyć zmiany w życie jeszcze w 2022 roku. Tematem prac są przepisy dotyczące części IV Kodeksu, czyli normujące postępowanie spadkowe. Wyjaśniamy, co ulegnie zmianie w tym zakresie i czy w realny sposób przyczyni się to do usprawnienia postępowań spadkowych.

Dlaczego nowelizacja postępowania spadkowego ma sens?

Postępowania spadkowe to jedne z najżmudniejszych procesów spośród wszystkich postępowań przewidzianych prawem. Ogromna liczba przepisów, koniecznych do podjęcia czynności, a także duża liczba osób zaangażowanych w proces sprawiają, że tego typu sprawy mogą ciągnąć się latami.

REKLAMA

REKLAMA

Ustawodawca dostrzega te problemy i właśnie dlatego pochyla się nad przepisami części IV Kodeksu cywilnego (KC). Obecnie proponuje zmiany w formie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Sprawdzamy więc, czy planowane modyfikacje faktycznie przyniosą jakieś korzyści. 

Niegodność dziedziczenia (art. 928 par. 1 Kodeksu cywilnego) – będzie nowa przesłanka

Instytucja niegodności dziedziczenia polega na wykluczeniu spadkobiercy z grona spadkobierców ze względu na jego nieodpowiednie zachowanie w stosunku do zmarłego spadkodawcy. Wśród przesłanek, które w tej chwili umożliwiają uznanie spadkobiercy za niegodnego, wymienia się:

  • dopuszczenie się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
  • nakłanianie spadkodawcy - podstępem lub groźbą - do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodzenie mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
  • umyślne ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy, podrobienie lub przerobienie jego testamentu albo świadome skorzystanie z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Jeśli więc spadkobierca dopuści się któregoś z tych czynów, zostaje wyłączony od dziedziczenia – tak, jakby w ogóle nie dożył otwarcia spadku. Przepis ten przeciwdziała jednocześnie pozyskiwaniu korzyści finansowych ze spadku przez ludzi postępujących nieetycznie i moralnie wątpliwie. Ustawodawca wyraża tym samym przekonanie, że osoba dopuszczająca się takich zachowań wobec spadkodawcy nie powinna mieć możliwości korzystania ze zgromadzonego przez niego majątku.

REKLAMA

Dlatego w projektowanym brzmieniu ustawy ma dojść do rozszerzenia katalogu przesłanek, które kwalifikują do uznania spadkobiercy za niegodnego. Jako nową przesłankę wskazuje się uporczywe niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy lub uporczywe uchylanie się od sprawowania opieki nad spadkodawcą. Taki zapis zawiera więc dwie przesłanki: uchylanie się od płacenia alimentów albo uchylanie się od opieki nad spadkodawcą.

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Analiza proponowanego zapisu wymaga przyjrzenia się przede wszystkim określeniu „uporczywe”. Takie słowo występuje w wielu aktach prawnych, np. w kodeksie karnym w temacie uporczywego nękania, a także w prawie podatkowym, gdzie wskazuje się na uporczywe uchylanie się od płacenia podatków. Sformułowanie „uporczywe” pojawia się również w prawie cywilnym czy rodzinnym. Jak je interpretować? Można uznać, że jest to zachowanie powtarzane, długotrwałe, cechujące się złą wolą i nieustępliwością.

Oczywiście nie da się wskazać progu ilościowego dla stwierdzenia, czy jakieś zachowanie spełnia, czy jednak nie spełnia przesłanki uporczywości. Za każdym razem będzie oceniać to sąd (przez pryzmat racjonalności). Przykładowo, nie ulega wątpliwości, że unikanie płacenia alimentów przez lata można zakwalifikować jako uporczywe uchylanie się. Z kolei nie do końca wiadomo, czy brak opieki nad schorowanym rodzicem przez kilka miesięcy też spełnia takie przesłanki. Jednak przed tymi pytaniami staną sądy, gdy zmiany faktycznie wejdą w życie.

Pomimo pewnych wątpliwości natury praktycznej, pomysł ustawodawcy umożliwia dostosowanie przedmiotowej normy do obecnych realiów. W dzisiejszych czasach osoby starsze i samotne często nie uzyskują wsparcia ani finansowego ani emocjonalnego od kręgu swoich potencjalnych spadkobierców. Warto jednak zaznaczyć, że uznanie za niegodnego nie następuje w momencie ziszczenia się przesłanki, tylko z mocy wyroku sądu. Oznacza to, że nie wystarczy samo niegodziwe zachowanie, aby wykluczyć spadkobiercę od spadkobrania. Kwestia niegodności dziedziczenia musi być podniesiona w ramach procesu i dopiero prawomocny wyrok sądu pozwoli na wyłączenie niegodziwego spadkobiercy.

Poza tym powyższy katalog przesłanek był i pozostanie katalogiem zamkniętym. Dlatego uznania za niegodnego dziedziczenia można domagać się wyłącznie w sytuacjach enumeratywnie wylistowanych w art. 928 KC. Sprawia to również, że rozszerzenie listy przesłanek wydaje się odpowiednie – życie pisze różne scenariusze, a do tej pory używane podstawy często nie wyczerpywały rzeczywistych źródeł nieetycznego zachowania spadkobierców.

Ograniczenie kręgu spadkobierców (art. 934 KC)

Aktualnie artykuł 934 Kodeksu cywilnego stanowi, że w sytuacji braku dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa i dzieci rodzeństwa spadkodawcy, spadek przypada dziadkom spadkodawcy, przy czym dziedziczą oni w częściach równych. Jeśli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło chwili otwarcia spadku, jego część spadku przypada jego dzieciom, a gdy ich nie ma – udział spadkowy przypada innym dziadkom w częściach równych.

W projekcie zmiany przepisów spadkowych ustawodawca zwraca uwagę, że taka norma tworzy bardzo szerokie grono potencjalnych spadkobierców. To jeden z głównych powodów, dla których postępowania trwają tak długo. Zazwyczaj sądy napotykają na trudności w ustaleniu wszystkich powołanych do spadku i mają problem z zebraniem od nich oświadczeń. W rezultacie ustawodawca zaprojektował nową treść art. 934 KC, według której:

  • jeżeli którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych;
  • jeżeli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom;
  • w braku dzieci tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku i ich dzieci, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

Ma to usprawnić ustalanie następców prawnych zmarłego i zawęzić go de facto do dziadków, rodzeństwa rodziców oraz ich dzieci, czyli kuzynostwa. Dzięki temu dojdzie do wykluczenia z postępowań dalszych krewnych.

Złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku (art. 1015 i 1019 KC)

Według obecnego brzmienia artykułu 1015 KC, osoba z kręgu spadkobierców ma 6 miesięcy od dnia powzięcia informacji o tym, że jest spadkobiercą, na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Jeśli nie złożyła oświadczenia w terminie wskazanym wyżej, jest to jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Z kolei według artykułu 1019 KC (uzupełniającego treść art. 1015 KC), jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zostanie złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z poniższymi zmianami:

  • uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;
  • spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

Spadkobierca nieskładający oświadczenia w terminie pod wpływem groźby lub błędu, może w ten sposób obronić się przed skutkami prawnymi niedochowania terminu. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd.

Trudność w zastosowaniu powyższego przepisu następuje wtedy, gdy spadkobiercą jest dziecko lub osoba pozostająca pod opieką. Przyjęcie lub odrzucenie spadku przez rodziców albo opiekunów wymaga bowiem zgody sądu. Zazwyczaj nie jest ona udzielana z dnia na dzień, z kolei 6-miesięczny termin na złożenie oświadczenia tak naprawdę nie jest zbyt długo.

Proponowane przez ustawodawcę zmiany art. 1015 KC mają uzupełnić luki i unormować sytuację, w której oświadczenie nie jest złożone w terminie ze względu na oczekiwanie na zgodę sądu:

§11Dla zachowania terminu, o którym mowa w § 1, wystarczające jest złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

§12 Jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu, bieg terminu na złożenie oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie.

Artykuł 1019 KC traktujący o przesłankach uchylenia się od wadliwego oświadczenia został uzupełniony o zapis, według którego dla zachowania terminu na uchylenie się od skutków prawnych czynności, wystarczy złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia.

Odpowiedzialność gminy lub Skarbu Państwa za długi spadkowe (art. 1030 KC)

Obecnie do momentu przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe wyłącznie ze spadku z całego swojego majątku. Co więcej, gdy spadkobiercą zostanie Skarb Państwa lub gmina (co zdarza się wtedy, gdy sąd nie jest w stanie ustalić żadnych dziedziczących krewnych), stawia to jednostkę w dość problematycznym położeniu. Otóż także odpowiada ona całym swoim majątkiem za zobowiązania spadkowe. Poza tym według art. 1023 KC Skarb Państwa ani gmina nie mogą odrzucić spadku, który przypadł im z mocy ustawy, a także nie składają oświadczenia o przyjęciu spadku (uznaje się go za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza).

Ze względu na konieczność doprecyzowania zapisu dotyczącego odpowiedzialności gminy i Skarbu Państwa za długi spadkowe, ustawodawca zaproponował dodanie do artykułu 1030 KC par. 2 o treści: Skarb Państwa lub gmina, którym spadek przypadł z mocy ustawy, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku.

Stanowi to rozsądny krok, który odciąża gminę i  Skarb Państwa, a przy tym realizuje regułę sprawiedliwości społecznej.

Czy nowe przepisy usprawnią postępowanie spadkowe?

W planowanych zmianach można zauważyć duże zrozumienie ustawodawcy dla problemów spadkobierców. Istnieje więc szansa, że nowe przepisy ułatwią postępowania spadkowe i znacząco je przyspieszą. Jednak trzeba pamiętać, że omawiany projekt czekają poprawki. Aktualnie jest on na etapie opiniowania i już pojawiły się uwagi między innymi ze strony Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Sądu Najwyższego.

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw.

Marcin Staniszewski, Kancelaria Prawna RPMS Staniszewski & Wspólnicy

Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: INFOR

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Rzecznik Generalny TSUE przeciwny podważaniu metody wyznaczania WIBOR. Nie będzie masowego kwestionowania wszystkich umów z WIBOR-em

W większości sporów sądowych o WIBOR konsumenci zarzucają bankom, że nie wskazały w umowie metody ustalania WIBOR. Kategoryczna opinia Rzecznika Generalnego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w tym zakresie znacząco zmniejsza szanse konsumentów na skuteczne podważenie WIBOR w swoich umowach kredytowych – piszą radca prawny Bartłomiej Rybicki oraz radca prawny Bartłomiej Ślażyński z Kancelarii Radców Prawnych Anety Ciechowicz-Jaworskiej i Bartłomieja Ślażyńskiego.

Bon kaucyjny za zwrócone butelki i puszki? MKiŚ: to legalne ale tylko gdy bon da się wymienić na pieniądze przez co najmniej 1 miesiąc

Ministerstwo Klimatu i Środowiska w komunikacie z 16 września 2025 r. poinformowało, że Polskie przepisy o systemie kaucyjnym jednoznacznie wskazują, że przy zwrocie opakowania ze znakiem kaucji, osobie zwracającej butelkę lub puszkę należy się zwrot w formie pieniężnej (np. w gotówce albo na kartę). Dopuszczalne prawnie jest jednak wydanie (np. przez automat) bonu lub kuponu, z kwotą kaucji - o ile taki druk da się łatwo spieniężyć i będzie on ważny przynajmniej miesiąc.

Rewolucja w recyklingu: system kaucyjny wchodzi w życie! Jak wpłynie na Ciebie, środowisko i gospodarkę? [WYWIAD]

Polska rozpoczyna rewolucję w recyklingu! Od października wchodzi w życie system kaucyjny dla butelek i puszek, który ma zwiększyć poziom selektywnej zbiórki, poprawić jakość surowców i dostosować kraj do wymogów Unii Europejskiej. Joanna Leoniewska-Gogola, liderka zespołu circular economy w Deloitte, tłumaczy w wywiadzie dla Infor.pl, jakie zmiany czekają konsumentów, przedsiębiorców i gospodarkę odpadami.

Dla kogo certyfikaty cyberbezpieczeństwa? Czy są obowiązkowe? Ustawa o krajowym systemie certyfikacji cyberbezpieczeństwa już weszła w życie

Certyfikaty cyberbezpieczeństwa są przeznaczone dla profesjonalistów IT, w tym dla administratorów systemów i sieci, specjalistów od bezpieczeństwa, inżynierów oraz osób aspirujących do tych ról, aby potwierdzić ich wiedzę i umiejętności praktyczne w zakresie ochrony przed zagrożeniami cyfrowymi. Certyfikacja obejmuje także produkty, usługi i procesy ICT, a ich celem jest informowanie konsumentów o poziomie bezpieczeństwa cyfrowego oraz wspieranie polskich firm na rynkach europejskich. Czy i dla kogo uzyskanie certyfikatów cyberbezpieczeństwa jest obligatoryjne?

REKLAMA

Będą kolejne ograniczenia dot. ogrzewania kominkami. Nowelizacja rozporządzenia ws. warunków technicznych budynków

Od początku 2025 roku Ministerstwo Rozwoju i Technologii, a po ostatniej rekonstrukcji rządu Ministerstwo Finansów i Gospodarki prowadzi prace nad zmianą rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Poprzednia poważniejsza nowelizacja tego rozporządzenia miała miejsce w roku 2021. Dotychczasowe zmiany tego rozporządzenia każdorazowo i stopniowo wprowadzały nowe ograniczenia dla instalacji kominków, pieców i trzonów kuchennych. W projekcie najnowszych zmian tendencja ta jest utrzymana. I niestety, tak jak przy poprzednich zmianach, wprowadzane ograniczenia nie mają żadnego uzasadnienia technicznego.

[Stare i nowe świadczenie pielęgnacyjne 3386 zł] W 2026 r. osoby niepełnosprawne i opiekunowie z podwyżką 99 zł

Zasiłek pielęgnacyjny nie będzie miał podwyżki (aż do początku 2028 r.). Jak rząd tłumaczy, dlatego, że 1 mln osób z zasiłkiem pielęgnacyjnym (większa część ze stopniem umiarkowanym niepełnosprawności) może się starać o świadczenie wspierające, które otrzymywało na koniec marca 2025 r. około 120 000 osób niepełnosprawnych (większa część beneficjentów ma stopień znaczny niepełnosprawności). Zupełnie inna sytuacja w 2026 r. (i kolejnych latach jest w świadczeniu pielęgnacyjnym (zarówno "starym" jak i "nowym"). W 2026 r. świadczenie to będzie podwyższone o 99 zł. To 3% podwyżka na 2026 r. Nie tak duża jak w latach minionych, kiedy mieliśmy galopująca inflację. Ale porównując z 0% podwyżki dla zasiłku pielęgnacyjnego, nie wygląda to źle. Opiekunowie osób niepełnosprawnych otrzymają w 2026 r. 3386 zł.

WIBOR w umowach kredytu. Czy opinia Rzeczniczki Generalnej TSUE, to sukces konsumentów, czy banków?

W dniu 11 września 2025 r. Rzeczniczka Generalna Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydała opinię w sprawie C-471/24 z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożonego przez Sąd Okręgowy w Częstochowie. Opinia ta jest całkowicie korzystna dla kredytobiorców i niekorzystna dla banków – twierdzi Radca Prawny Michał Kanabaja z Kancelarii Rachelski i Wspólnicy.

Płaca minimalna 2026: 4806 zł brutto. Ile netto na rękę minimalnego wynagrodzenia? W jakich umowach trzeba stosować minimalną stawkę godzinową?

Opublikowano już rozporządzenie Rady Ministrów z 11 września 2025 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2026 r. W tym akcie prawnym określono, że od 1 stycznia 2026 r. minimalne wynagrodzenie za pracę wyniesie 4806 zł brutto, a minimalna stawka godzinowa dla określonych umów cywilnoprawnych – 31,40 zł. Czy trzeba zmieniać (aneksować) umowy o pracę od nowego roku? Co może zrobić pracownik, gdy pracodawca nie wypłaca minimalnego wynagrodzenia? W jakich umowach trzeba stosować minimalną stawkę godzinową? Wyjaśniamy.

REKLAMA

System kaucyjny 2025: od października mała rewolucja, a sklepy nie są gotowe? Dodatkowe koszty i brak miejsca na składowanie butelek i puszek

Zaledwie kilkanaście dni pozostało do wprowadzenia systemu kaucyjnego w Polsce. Zgodnie z przepisami, które zaczną obowiązywać od 1 października, wszystkie sklepy o powierzchni powyżej 200 m kw. będą musiały zbierać opakowania objęte systemem, z kolei mniejsze punkty sprzedaży mogą przystąpić do programu dobrowolnie. Zmiany są nowością nie tylko dla przedsiębiorców – badania pokazują, że z systemu kaucyjnego korzystało dotychczas zaledwie 28 proc. Polaków . Pozytywnie oceniły go trzy na cztery osoby z tej grupy, co potwierdza coraz większe przywiązanie konsumentów do kwestii ekologicznych w handlu detalicznym. Choć są one ważne również dla właścicieli sklepów, przepisy w obecnym kształcie rodzą w ich opinii zbyt wiele wyzwań finansowych i organizacyjnych.

Rewolucja mieszkaniowa dla seniorów. Nowe przepisy pozwolą osobom starszym uciec z „więzienia czwartego piętra” i zamieszkać wygodnie już od 2026 roku

Nowa ustawa wprowadzająca umowy najmu senioralnego lokalu to prawdziwa rewolucja dla starszych mieszkańców Polski. Już od 1 stycznia 2026 roku seniorzy mieszkający powyżej trzeciego piętra bez windy będą mogli zamienić swoje mieszkania na lokale dostosowane do ich potrzeb – bez konieczności spełniania kryteriów dochodowych. Projekt wprost rozwiązuje problem tzw. „więźniów czwartego piętra” i daje gminom narzędzia do elastycznego zarządzania mieszkaniowym zasobem, poprawiając jakość życia milionów osób starszych w całym kraju.

REKLAMA