REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Postępowanie spadkowe – zmiany Kodeksu cywilnego w 2022 roku

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Postępowanie spadkowe – zmiany Kodeksu cywilnego w 2022 roku
Postępowanie spadkowe – zmiany Kodeksu cywilnego w 2022 roku

REKLAMA

REKLAMA

Rząd prowadzi aktualnie prace nad ustawą, której przedmiotem będzie nowelizacja Kodeksu cywilnego. W tej chwili projekt jest na etapie opiniowania, a Ministerstwo Sprawiedliwości zamierza wdrożyć zmiany w życie jeszcze w 2022 roku. Tematem prac są przepisy dotyczące części IV Kodeksu, czyli normujące postępowanie spadkowe. Wyjaśniamy, co ulegnie zmianie w tym zakresie i czy w realny sposób przyczyni się to do usprawnienia postępowań spadkowych.

Dlaczego nowelizacja postępowania spadkowego ma sens?

Postępowania spadkowe to jedne z najżmudniejszych procesów spośród wszystkich postępowań przewidzianych prawem. Ogromna liczba przepisów, koniecznych do podjęcia czynności, a także duża liczba osób zaangażowanych w proces sprawiają, że tego typu sprawy mogą ciągnąć się latami.

REKLAMA

Ustawodawca dostrzega te problemy i właśnie dlatego pochyla się nad przepisami części IV Kodeksu cywilnego (KC). Obecnie proponuje zmiany w formie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Sprawdzamy więc, czy planowane modyfikacje faktycznie przyniosą jakieś korzyści. 

Niegodność dziedziczenia (art. 928 par. 1 Kodeksu cywilnego) – będzie nowa przesłanka

Instytucja niegodności dziedziczenia polega na wykluczeniu spadkobiercy z grona spadkobierców ze względu na jego nieodpowiednie zachowanie w stosunku do zmarłego spadkodawcy. Wśród przesłanek, które w tej chwili umożliwiają uznanie spadkobiercy za niegodnego, wymienia się:

  • dopuszczenie się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
  • nakłanianie spadkodawcy - podstępem lub groźbą - do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodzenie mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
  • umyślne ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy, podrobienie lub przerobienie jego testamentu albo świadome skorzystanie z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

REKLAMA

Jeśli więc spadkobierca dopuści się któregoś z tych czynów, zostaje wyłączony od dziedziczenia – tak, jakby w ogóle nie dożył otwarcia spadku. Przepis ten przeciwdziała jednocześnie pozyskiwaniu korzyści finansowych ze spadku przez ludzi postępujących nieetycznie i moralnie wątpliwie. Ustawodawca wyraża tym samym przekonanie, że osoba dopuszczająca się takich zachowań wobec spadkodawcy nie powinna mieć możliwości korzystania ze zgromadzonego przez niego majątku.

Dlatego w projektowanym brzmieniu ustawy ma dojść do rozszerzenia katalogu przesłanek, które kwalifikują do uznania spadkobiercy za niegodnego. Jako nową przesłankę wskazuje się uporczywe niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy lub uporczywe uchylanie się od sprawowania opieki nad spadkodawcą. Taki zapis zawiera więc dwie przesłanki: uchylanie się od płacenia alimentów albo uchylanie się od opieki nad spadkodawcą.

Dalszy ciąg materiału pod wideo

REKLAMA

Analiza proponowanego zapisu wymaga przyjrzenia się przede wszystkim określeniu „uporczywe”. Takie słowo występuje w wielu aktach prawnych, np. w kodeksie karnym w temacie uporczywego nękania, a także w prawie podatkowym, gdzie wskazuje się na uporczywe uchylanie się od płacenia podatków. Sformułowanie „uporczywe” pojawia się również w prawie cywilnym czy rodzinnym. Jak je interpretować? Można uznać, że jest to zachowanie powtarzane, długotrwałe, cechujące się złą wolą i nieustępliwością.

Oczywiście nie da się wskazać progu ilościowego dla stwierdzenia, czy jakieś zachowanie spełnia, czy jednak nie spełnia przesłanki uporczywości. Za każdym razem będzie oceniać to sąd (przez pryzmat racjonalności). Przykładowo, nie ulega wątpliwości, że unikanie płacenia alimentów przez lata można zakwalifikować jako uporczywe uchylanie się. Z kolei nie do końca wiadomo, czy brak opieki nad schorowanym rodzicem przez kilka miesięcy też spełnia takie przesłanki. Jednak przed tymi pytaniami staną sądy, gdy zmiany faktycznie wejdą w życie.

Pomimo pewnych wątpliwości natury praktycznej, pomysł ustawodawcy umożliwia dostosowanie przedmiotowej normy do obecnych realiów. W dzisiejszych czasach osoby starsze i samotne często nie uzyskują wsparcia ani finansowego ani emocjonalnego od kręgu swoich potencjalnych spadkobierców. Warto jednak zaznaczyć, że uznanie za niegodnego nie następuje w momencie ziszczenia się przesłanki, tylko z mocy wyroku sądu. Oznacza to, że nie wystarczy samo niegodziwe zachowanie, aby wykluczyć spadkobiercę od spadkobrania. Kwestia niegodności dziedziczenia musi być podniesiona w ramach procesu i dopiero prawomocny wyrok sądu pozwoli na wyłączenie niegodziwego spadkobiercy.

Poza tym powyższy katalog przesłanek był i pozostanie katalogiem zamkniętym. Dlatego uznania za niegodnego dziedziczenia można domagać się wyłącznie w sytuacjach enumeratywnie wylistowanych w art. 928 KC. Sprawia to również, że rozszerzenie listy przesłanek wydaje się odpowiednie – życie pisze różne scenariusze, a do tej pory używane podstawy często nie wyczerpywały rzeczywistych źródeł nieetycznego zachowania spadkobierców.

Ograniczenie kręgu spadkobierców (art. 934 KC)

Aktualnie artykuł 934 Kodeksu cywilnego stanowi, że w sytuacji braku dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa i dzieci rodzeństwa spadkodawcy, spadek przypada dziadkom spadkodawcy, przy czym dziedziczą oni w częściach równych. Jeśli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło chwili otwarcia spadku, jego część spadku przypada jego dzieciom, a gdy ich nie ma – udział spadkowy przypada innym dziadkom w częściach równych.

W projekcie zmiany przepisów spadkowych ustawodawca zwraca uwagę, że taka norma tworzy bardzo szerokie grono potencjalnych spadkobierców. To jeden z głównych powodów, dla których postępowania trwają tak długo. Zazwyczaj sądy napotykają na trudności w ustaleniu wszystkich powołanych do spadku i mają problem z zebraniem od nich oświadczeń. W rezultacie ustawodawca zaprojektował nową treść art. 934 KC, według której:

  • jeżeli którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych;
  • jeżeli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom;
  • w braku dzieci tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku i ich dzieci, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

Ma to usprawnić ustalanie następców prawnych zmarłego i zawęzić go de facto do dziadków, rodzeństwa rodziców oraz ich dzieci, czyli kuzynostwa. Dzięki temu dojdzie do wykluczenia z postępowań dalszych krewnych.

Złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku (art. 1015 i 1019 KC)

Według obecnego brzmienia artykułu 1015 KC, osoba z kręgu spadkobierców ma 6 miesięcy od dnia powzięcia informacji o tym, że jest spadkobiercą, na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Jeśli nie złożyła oświadczenia w terminie wskazanym wyżej, jest to jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Z kolei według artykułu 1019 KC (uzupełniającego treść art. 1015 KC), jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zostanie złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z poniższymi zmianami:

  • uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;
  • spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

Spadkobierca nieskładający oświadczenia w terminie pod wpływem groźby lub błędu, może w ten sposób obronić się przed skutkami prawnymi niedochowania terminu. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd.

Trudność w zastosowaniu powyższego przepisu następuje wtedy, gdy spadkobiercą jest dziecko lub osoba pozostająca pod opieką. Przyjęcie lub odrzucenie spadku przez rodziców albo opiekunów wymaga bowiem zgody sądu. Zazwyczaj nie jest ona udzielana z dnia na dzień, z kolei 6-miesięczny termin na złożenie oświadczenia tak naprawdę nie jest zbyt długo.

Proponowane przez ustawodawcę zmiany art. 1015 KC mają uzupełnić luki i unormować sytuację, w której oświadczenie nie jest złożone w terminie ze względu na oczekiwanie na zgodę sądu:

§11Dla zachowania terminu, o którym mowa w § 1, wystarczające jest złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

§12 Jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu, bieg terminu na złożenie oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie.

Artykuł 1019 KC traktujący o przesłankach uchylenia się od wadliwego oświadczenia został uzupełniony o zapis, według którego dla zachowania terminu na uchylenie się od skutków prawnych czynności, wystarczy złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia.

Odpowiedzialność gminy lub Skarbu Państwa za długi spadkowe (art. 1030 KC)

Obecnie do momentu przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe wyłącznie ze spadku z całego swojego majątku. Co więcej, gdy spadkobiercą zostanie Skarb Państwa lub gmina (co zdarza się wtedy, gdy sąd nie jest w stanie ustalić żadnych dziedziczących krewnych), stawia to jednostkę w dość problematycznym położeniu. Otóż także odpowiada ona całym swoim majątkiem za zobowiązania spadkowe. Poza tym według art. 1023 KC Skarb Państwa ani gmina nie mogą odrzucić spadku, który przypadł im z mocy ustawy, a także nie składają oświadczenia o przyjęciu spadku (uznaje się go za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza).

Ze względu na konieczność doprecyzowania zapisu dotyczącego odpowiedzialności gminy i Skarbu Państwa za długi spadkowe, ustawodawca zaproponował dodanie do artykułu 1030 KC par. 2 o treści: Skarb Państwa lub gmina, którym spadek przypadł z mocy ustawy, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku.

Stanowi to rozsądny krok, który odciąża gminę i  Skarb Państwa, a przy tym realizuje regułę sprawiedliwości społecznej.

Czy nowe przepisy usprawnią postępowanie spadkowe?

W planowanych zmianach można zauważyć duże zrozumienie ustawodawcy dla problemów spadkobierców. Istnieje więc szansa, że nowe przepisy ułatwią postępowania spadkowe i znacząco je przyspieszą. Jednak trzeba pamiętać, że omawiany projekt czekają poprawki. Aktualnie jest on na etapie opiniowania i już pojawiły się uwagi między innymi ze strony Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Sądu Najwyższego.

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw.

Marcin Staniszewski, Kancelaria Prawna RPMS Staniszewski & Wspólnicy

Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: INFOR

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Renta wdowia od 1 lipca 2025 – ZUS gotowy do wypłat. Sprawdź, czy masz prawo do świadczenia

Od 1 lipca 2025 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych rozpocznie wypłatę renty wdowiej. Dotychczas do ZUS wpłynęło prawie milion wniosków. Łącznie, do wszystkich uprawnionych instytucji wpłynęło ponad 1 mln 64 tys. 414 wniosków o rentę wdowią. Sprawdź, komu przysługuje świadczenie, jakie są warunki i jak wygląda procedura.

WSA, SKO i MOPS: powołano się na klasyfikację chorób ICD-11. Przecież ona jeszcze nie obowiązuje

Sądy pilnują, aby MOPS i SKO nie powoływały się na IDC-11. Ta klasyfikacja chorób jeszcze nie obowiązuje.

WSA: świadczenia z MOPS bez polemiki z lekarzem. Także wtedy, gdy nie ma orzeczenia o niepełnosprawności

To duży problem w praktyce korzystania z usług MOPS. Urzędnicy samowolnie kwestionują treść nie tylko orzeczenia o niepełnosprawności, ale także zaświadczenia lekarskie. Ten sam zarzut dotyczy kontrolujących decyzje MOPS Samorządowe Kolegia Odwoławcze.

Niegodny czy wydziedziczony? Prawo spadkowe po zmianach

Uznanie za niegodnego dziedziczenia i wydziedziczenie mają podobne skutki i zdarza się, że są mylone. Trzeba jednak wiedzieć, iż to odmienne instytucje prawa spadkowego. Czym się różnią? Jakie są aktualne przepisy?

REKLAMA

Wyrok: świadczenia z MOPS do 34h na podstawie zaświadczenia lekarza, ale bez orzeczenia o niepełnosprawności [wyrok WSA z 4 czerwca 2025 r.]

Zarówno przedszkola, szkoły i NFZ nie mają możliwości zapewnienia np. działań rehabilitacyjnych i edukacyjnych w wymiarze, którego potrzebuje dziecko chore np. na autyzm. Więc do MOPS trafiają wnioski rodziców, których dzieci powinny otrzymać wsparcie ze szkół albo medycznych placówek publicznych wspomagających dzieci w trudnej sytuacji zdrowotnej. Niewydolny system edukacji i system zdrowia powoduje, że dziecko wymagające np. 40 h godzin pracy ze specjalistą otrzymuje tych godzin 4. Co robią rodzice nie mający pieniędzy na opłacenie prywatnych usług specjalistów z wymiarze 36 h? Idą do MOPS. I szukają pomocy. Np. wybierając ścieżkę „MOPS i usługi opiekuńcze”. W artykule przykład matki, która próbowała taką pomoc z MOPS otrzymać dla dzieci w których zdiagnozowano autyzm (kod F84.0) nadpobudliwość ruchową z deficytem uwagi (F90).

Podwyżki. Z 27,30 zł zł na 30,50 zł. Tym razem abonament RTV. 10% rabatu to 329,40 zł. Abonament miał być zlikwidowany

Abonament RTV w 2026 r. wyniesie 9,50 zł miesięcznie w wypadku odbiornika radiowego oraz 30,50 zł w wypadku odbiornika radiowego i telewizyjnego. abonamentu z 10 proc. zniżką za opłaty wnoszone z góry za cały 2026 r. sięgnie 102,60 zł za odbiornik radiowy i 329,40 zł za odbiornik radiowy i telewizyjny.

Zasiłek pielęgnacyjny dla 1 mln Polaków w rządowym dryfie. Zapowiedź problemów dla stopnia umiarkowanego

Dryf wynika z inflacji, która "zżera" dodatek pielęgnacyjny. I to od 2019 r. Stale wartość 215,84 zł. Dodatkowo dziś jest przesądzone (prawie na 100%), że w 2026 r. i i 2027 r. ta sytuacja się utrzyma - nie będzie podwyżki zasiłku pielęgnacyjnego. Dla osób niepełnosprawnych ze stopniem niepełnosprawności umiarkowanym (lekki nie otrzymuje zasiłku pielęgnacyjnego) na horyzoncie jest nowy (poważniejszy) problem - coraz większe znaczenie testów sprawności osoby niepełnosprawnej i (symetrycznie) coraz mniejsze znaczenia orzeczenia o niepełnosprawności. Np. dodatek dopełniający do renty socjalnej zależny jest od orzeczenia o niesamodzielności, a świadczenie wspierające od testu zdolności do samodzielności jakim jest poziom potrzeby wsparcia.

ZUS: Jak i kiedy można otrzymać niezrealizowane świadczenie wspierające po osobie z niepełnosprawnością?

Osoby z niepełnosprawnością, które ubiegały się o świadczenie wspierające, mogą – w szczególnych przypadkach – przekazać to prawo swoim bliskim. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przypomina jednak, że nie zawsze jest to możliwe.

REKLAMA

Sejm na żywo. Komisja śledcza ds. Pegasusa. Ziobro nie stawił się po raz kolejny

W piątek sejmowa komisja śledcza ds. Pegasusa po raz ósmy podjęła próbę przesłuchania b. szefa MS Zbigniewa Ziobry (PiS). Ostatni, siódmy termin przesłuchania Ziobry, był wyznaczony na 5 czerwca. Wówczas posłowie komisji przegłosowali wniosek do sądu o ukaranie go grzywną w wysokości 3 tys. zł.

Od 1 lipca 2025 r. zakaz palenia papierosów w przestrzeni publicznej na terenie całego kraju. Wakacje wolne od dymu tytoniowego – koniec z paleniem na plażach, w parkach i nie tylko

Zgodnie z ustawą z dnia 9.11.1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych – każdy ma prawo do życia w środowisku wolnym od dymu tytoniowego, pary z papierosów elektronicznych i substancji uwalnianych za pomocą nowatorskich wyrobów tytoniowych. Dym tytoniowy wdychany przez biernego palacza (tzw. dym bocznego strumienia), zawiera od 5 do 15 razy więcej tlenku węgla i od 2 do 20 razy więcej nikotyny niż dym wdychany przez osobę faktycznie palącą papierosa, co skutkuje jego większą toksycznością. Ochrona osób niepalących i realizacja prawa do życia w środowisku wolnym od dymu tytoniowego – odbywa się poprzez wprowadzanie zakazów palenia w przestrzeni publicznej. Co na ten temat mówią przepisy i jakie zmiany wchodzą w życie 1 lipca 2025 r.? Czy będą to wakacje wolne od dymu tytoniowego?

REKLAMA