Czy to w porządku? Ministerstwo odmówiło ochrony osób niepełnosprawnych (stopień znaczny) przed opłatami. Bo to działka innego ministerstwa

Osoba niepełnosprawna w stopniu znacznym (albo jej rodzina) boi się o wynik testu niesamodzielności od którego zależy przyznanie świadczenia wspierającego (nazywa się ten test prawnie „określenie poziomu potrzeby wsparcia”). Zleca więc kancelarii prawnej przygotowanie odpowiednich wniosków o to świadczenie (najpierw WZON, a potem ZUS). Kancelaria działa jako pełnomocnik. Składa wniosek. Jej wynagrodzenie to np. dwukrotność przyznanego świadczenia wspierającego (maksymalnie 2 x 4134 zł, czyli 8267 zł).

Co rząd mógłby zrobić, aby chronić osoby niepełnosprawne przed wysokimi opłatami za świadczenie wspierające?

Ograniczyć ustawowo:

1. krąg podmiotów, które mogą być pełnomocnikami osób niepełnosprawnych w sprawach (np. tylko członkowie rodziny oraz adwokacie i radcowie prawni jako zawody zaufania publicznego) oraz
2. wprowadzić urzędowe stawki opłat dla pełnomocników tak, aby było wykluczone pobranie 10 000 czy 20 000 zł prowizji za pozyskanie świadczenia wspierającego.

Cechą tego hipotetycznego rozwiązania jest to, że opłata 1000 zł byłaby płacona niezależnie od efektu starań pełnomocnika. Kancelarie pobierające do około 25 000 zł od osób niepełnosprawnych robią to tylko w przypadku przyznania świadczenia.

Dlaczego rząd odmówił ochrony osób niepełnosprawnych przez zawyżonymi opłatami?

Rząd odmówił wprowadzenie ochrony osób niepełnosprawnych powołując się m.in. na zasadę swobody umów, która obowiązuje w Polsce.

Ministerstwo zaznaczyło, że – jego zdaniem – ustawa o świadczeniu wspierającym umiejscowiono jest w dziale zabezpieczenie społeczne (art. 31 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej, Dz. U. z 2024 r., poz. 1370 oraz 1907). Dlatego – zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwości – sprawą powinien się zająć Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Niemniej osób niepełnosprawnych nie interesuje przerzucanie piłeczki z problemem pomiędzy ministerstwami - dla nich (na dziś) rząd odmówił zajęcia się problemem.

Czy prawdą jest, że w prawie polskim obowiązuje zasada swobody umów?

Tak, Ministerstwo Sprawiedliwości mówi prawdę. Ale jednocześnie cytuje komentarz prawnika, który wprost, że zasada swobody umów bez większych problemów może być wyłączona.

Ten fragment komentarza P. Machnikowskiego (z: Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski) wprost tego dotyczy i w całości został przez Ministerstwo zacytowany:

Co z zasadami współżycia społecznego? Czy one chronią osoby niepełnosprawne (stopień znaczny, świadczenie wspierające, WZON)?

Rząd uważa, że osoby niepełnosprawne w pełni świadomie podpisują z kancelariami prawnymi umowy na mocy których oddają prawnikom tak wysokie kwoty jak 25 000 zł. Jest to więc problem osób niepełnosprawnych. W Polsce obowiązuje zasada swobody umów. Rząd wspomina o tym, ale nie eksponuje tego, że obowiązują także „zasady współżycia społecznego”. Mówi o nich art. 5, art. 8 i art. 58 kodeksu cywilnego. Jeżeli coś narusza zasady współżycia społecznego to mamy podstawę do ograniczenia zasady swobody umów.

Więc także w przepisie mówiącym o zasadach współżycia społecznego ustawodawca wprowadził zastrzeżenie "umowa nie może naruszać zasad współżycia społecznego", a pobranie od osoby niepełnosprawnej (stopień znaczny) kwoty 25 000 zł je narusza.

Pełne stanowisko Ministerstwa Sprawiedliwości o ochronie osób niepełnosprawnych (stopień znaczny)

Wystąpienie posłów do Ministerstwa Sprawiedliwości w sprawie osób niepełnosprawnych i świadczenia wspierającego

Zgłaszający: Iwona Maria Kozłowska, Anna Wojciechowska, Henryka Krzywonos-Strycharska

Szanowny Panie Ministrze,

piszę niniejszą interpelację w związku z bulwersującym zjawiskiem odpłatnego reprezentowania osób z niepełnosprawnościami w postępowaniach przed wojewódzkimi zespołami do spraw orzekania o niepełnosprawności (WZON). W interpelacji nr 9854 poinformowałam już o tym procederze ministra rodziny, pracy i polityki społecznej. W odpowiedzi otrzymałam jednoznaczną informację, że sprawa ta pozostaje w zakresie kompetencji ministra sprawiedliwości i to do niego należy się zwrócić – co niniejszym czynię.

Zjawisko to ma charakter systemowy i coraz powszechniejszy. Do mojego biura poselskiego trafiają liczne sygnały od osób z niepełnosprawnościami lub ich rodzin, które zostały wprowadzone w błąd co do warunków współpracy z kancelariami prawnymi i firmami pośredniczącymi w procesie orzekania o niepełnosprawności.

Najważniejsze problemy to:

brak ustawowych wymogów co do kwalifikacji osób reprezentujących przed WZON – pełnomocnikiem może być każda osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, niezależnie od przygotowania merytorycznego, etyki zawodowej czy nadzoru,

działalność firm, które oferują reprezentację na zasadzie wysokiej prowizji – często przekraczającej wartość świadczenia, sięgającej nawet kilku tysięcy złotych,

zawieranie umów przez osoby starsze, chore, z ograniczeniami poznawczymi – bez rzeczywistego zrozumienia warunków finansowych i skutków prawnych,

brak przejrzystości co do wysokości wynagrodzenia, zasad rozliczeń i podstaw udzielonego pełnomocnictwa,

brak instytucjonalnej ochrony klientów w przypadku nadużyć – podmioty te nie podlegają nadzorowi samorządów zawodowych, nie obowiązują ich kodeksy etyczne, a osoby poszkodowane nie mają realnych środków dochodzenia swoich praw,

podejrzenia o nielegalne lub nieetyczne pozyskiwanie danych osobowych osób ubiegających się o orzeczenie o niepełnosprawności.

Dodatkowo informuję, że jesteśmy w posiadaniu egzemplarza umowy zawieranej przez jedną z firm świadczących tego typu usługi.

Zawarte w umowie postanowienia potwierdzają powyższe zastrzeżenia – niejasne zasady prowizyjnego wynagrodzenia (dwukrotność świadczenia, nawet 8267 zł), brak odpowiedzialności zawodowej pełnomocnika, brak precyzyjnego określenia obowiązków i uprawnień stron, a także możliwość podpisywania umowy przez osoby trzecie działające w imieniu klienta bez weryfikacji ich statusu.

Wobec tego proszę Pana Ministra o odpowiedź na następujące pytania:

1. Czy Ministerstwo Sprawiedliwości planuje uregulowanie zasad reprezentowania osób z niepełnosprawnościami w postępowaniach przed WZON, w szczególności poprzez wprowadzenie wymogu posiadania odpowiednich kwalifikacji przez pełnomocników?
2. Czy rozważane jest ograniczenie możliwości odpłatnej reprezentacji przez podmioty, które nie podlegają żadnemu nadzorowi zawodowemu i nie ponoszą odpowiedzialności dyscyplinarnej?
3. Czy ministerstwo planuje wprowadzenie systemowych rozwiązań umożliwiających bezpłatną, specjalistyczną pomoc prawną dla osób z niepełnosprawnościami w postępowaniach orzeczniczych?
4. Czy przewidywane są działania legislacyjne mające na celu uregulowanie wysokości prowizji i opłat pobieranych przez komercyjnych pełnomocników?
5. Czy ministerstwu znane są przypadki nielegalnego pozyskiwania danych osób z niepełnosprawnościami przez kancelarie lub firmy oferujące reprezentację i czy prowadzone są kontrole w tym zakresie?