Środki przymusu bezpośredniego stosowane przez Policję

Podstawowym przepisem normującym kwestie użycia przez policję środków przymusu bezpośredniego jest Ustawa o Policji (art. 16 ust. 1). Na podstawie art. 16 ust 4 cytowanej ustawy, Rada Ministrów wydała rozporządzenie w sprawie określenia przypadków oraz warunków i sposobów użycia przez policjantów środków przymusu bezpośredniego.

Polecamy: e-wydanie Dziennika Gazety Prawnej 

Policjanci wykonujący zadania służbowe mogą stosować następujące środki przymusu bezpośredniego:

1. Fizyczne, techniczne i chemiczne środki służące do obezwładniania bądź konwojowania osób oraz do zatrzymywania pojazdów,
2. Pałki służbowe,
3. Wodne środki obezwładniające,
4. Psy i konie służbowe,
5. Pociski niepenetracyjne miotane z broni palnej.

Policjanci mogą stosować wymienione środki przymusu bezpośredniego jedynie w takim zakresie, aby osiągnąć efekt w postaci podporządkowania się wydanym poleceniom. Przy użyciu środków przymusu bezpośredniego funkcjonariusz powinien się kierować zasadą minimalizacji skutków oraz dostosowywać odpowiedni środek przymusu do zaistniałej sytuacji. Zasada minimalizacji skutków polega na tym, że policjant powinien stosować środki w taki sposób, aby osiągnięcie celu w postaci podporządkowania się wydanym poleceniem spowodowało możliwie jak najmniejszą dolegliwość osobie wobec której danego środka użyto.

Zobacz: Odszkodowanie za uszczerbek na zdrowiu dla policjanta

Ogólne zasady użycia środków przymusu bezpośredniego

Warunkiem użycia środka przymusu bezpośredniego wobec określonej osoby jest uprzednie wezwanie jej do zachowania zgodnego z prawem oraz uprzedzenie o możliwości użycia odpowiedniego do rodzaju zagrożenia środka przymusu bezpośredniego. W przypadku stosowania pocisków niepenetracyjnych dodatkowo wymagane jest oddanie strzału ostrzegawczego.

Policjant może odstąpić od tych procedur jedynie w przypadku, gdy wszelka zwłoka groziłaby niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia ludzkiego a także mienia.

Policjant może stosować łącznie różne środki przymusu bezpośredniego, jeżeli jest to konieczne ze względu na zaistniałą sytuację (np. wobec niebezpiecznych przestępców można zastosować kajdanki i siłę fizyczną w postaci chwytów transportowych). W przypadku podporządkowania się osoby do wydawanych poleceń policjant powinien odstąpić od stosowania środków.

Zobacz serwis: Sprawy karne

Ograniczenie stosowania środków przymusu bezpośredniego

Możliwość użycia środków przymusu bezpośredniego jest ograniczona. Wobec kobiet o widocznej ciąży, starców, osób o widocznym kalectwie i osób, których wygląd wskazuje na wiek poniżej 13 lat można stosować wyłącznie chwyty obezwładniające. Jeżeli zastosowanie chwytów obezwładniających okazało się nieskuteczne, a jednocześnie zaistniała sytuacja stwarzająca zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego lub mienia wyjątkowo wobec tych osób można zastosować inne prawnie przewidziane środki przymusu bezpośredniego.

Charakterystyka wybranych środków przymusu bezpośredniego

Rozporządzenie Rady Ministrów regulujące warunki, sposoby i przypadki użycia przez policjantów środków przymusu bezpośredniego definiuje środki przymusu określone w Ustawie o Policji. Do środków o których mowa zalicza się: chwyty obezwładniające oraz podobne techniki obrony lub ataku siła fizyczna), kajdanki, prowadnice, kaftany bezpieczeństwa, pasy, siatki obezwładniające, paralizatory elektryczne (urządzenia techniczne służące do obezwładniania bądź konwojowania osób), kolczatki drogowe i inne przeszkody umożliwiające zatrzymanie pojazdów (techniczne środki do zatrzymywania pojazdów), chemiczne środki obezwładniające, pałki służbowe (zwykłe, szturmowe, wielofunkcyjne – tonfa, teleskopowe, armatki wodne (wodne środki obezwładniające), psy i konie służbowe, pociski niepenetracyjne miotane z broni palnej (tzw „gumowe kule”).

Stosowanie siły fizycznej

Siłę fizyczną stosuje się w celu obezwładnienia osoby, odparcia czynnej napaści albo zmuszenia do wykonania polecenia. Używając siły fizycznej policjant nie może zadawać uderzeń, chyba że działa w obronie koniecznej albo w celu odparcia zamachu na zdrowie i życie człowieka lub na mienie. Zamach na mienie w tym kontekście rozumiany jest jako zdarzenie nagłe, bezprawne i ukierunkowane na jakiekolwiek dobro chronione prawem. Zamach ten może być wywołany jedynie przez człowieka i tylko wobec niego można ukierunkować działanie. Zamach może polegać na działaniu lub zaniechaniu. Obrona konieczna z kolei jest okolicznością wyłączającą bezprawność czynu. W przypadku obrony koniecznej nie ma znaczenia proporcja między dobrem poświęconym a ratowanym.

Stosowanie kajdanek

Kajdanki lub prowadnice można stosować wobec osób skazanych, tymczasowo aresztowanych lub zatrzymanych. Kajdanki stosuje się w celu udaremnienia ucieczki albo zapobieżenia czynnej napaści lub czynnemu oporowi. Kajdanki zakłada się na ręce trzymane z przodu, chyba że osoba wobec której ich użyto jest agresywna lub niebezpieczna. W takich przypadkach dopuszczalne jest ich założenie na ręce trzymane z tyłu.

Zobacz: Spadek jakości przeprowadzanych szkoleń w Policji

Nie stosuje się kajdanek wobec osób, które nie ukończyły 17 lat. Wyjątkiem jest założenie kajdanek nieletniemu powyżej 15 roku życia, który jest podejrzany o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu.

Stosowanie kolczatki lub innych przeszkód

Kolczatkę drogową bądź inną przeszkodę służącą do zatrzymania pojazdu (może to być na przykład oznakowany radiowóz ustawiony w poprzek jezdni) może być zastosowana jedynie przez umundurowanego policjanta. Warunkiem poprzedzającym zastosowanie tego środka jest wezwanie umundurowanego policjanta do zatrzymania pojazdu. Takim wezwaniem może być sygnał świetlny bądź dźwiękowy nadany w sposób widoczny, zrozumiały i nie budzący wątpliwości u kierowcy. Ponadto w miejscu stosowania kolczatki należy wstrzymać ruch w odległości nie mniejszej niż 100 metrów w obie strony od miejsca jej ustawienia. Można odstąpić od wstrzymania ruchu, jeżeli droga została zablokowana przez oznakowany radiowóz. Sam fakt nie zastosowania się do określonych sygnałów świetlnych i podjęcie próby ucieczki powinien wzbudzić u policjanta uzasadnione przypuszczenie zaistnienia zachowania niezgodnego z prawem.

Kolczatki drogowej nie stosuje się ze względów bezpieczeństwa w stosunku do jednośladów.

Zastosowanie pałki służbowej

Pałka służbowa może być wykorzystana w celu odpierania czynnej napaści, pokonywania czynnego oporu oraz przeciwdziałaniu niszczenia mienia. W przypadku osób stawiających bierny opór można użyć pałki służbowej jedynie w przypadku, gdy uprzednio stosowane środki w postaci siły fizycznej okazały się nieskuteczne. Czynna napaść to zachowanie nacechowane agresją i zmierzające do wyrządzenia krzywdy. Jest to pojęcie szersze niż naruszenie nietykalności cielesnej. Z kolei czynny opór to zachowanie zmierzające do utrudnienia bądź uniemożliwienia wykonania prawnej czynności. Bierny opór to zachowanie nie posiadające cech agresji, jednak ukierunkowane na utrudnienie przeprowadzenia czynności. Zabronione jest zadawanie uderzeń i pchnięć pałką służbową w głowę, szyję, brzuch, nieumięśnione oraz szczególnie wrażliwe części ciała (za wyjątkiem odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie lub zdrowie własne lub innej osoby) oraz zadawanie uderzeń rękojeścią pałki służbowej. Na wymienione części ciała nie można również stosować blokad i dźwigni. Nie wolno używać pałki służbowej wobec osób, którym założono kajdanki, użyto prowadnicy, kaftana bezpieczeństwa lub innych środków do obezwładniania i konwojowania osób.

Postępowanie po użyciu środków przymusu bezpośredniego

Po osiągnięciu celu dla którego zastosowano środki przymusu bezpośredniego, jak wyżej wspomniałem, policjant odstępuje od ich stosowania. Jeżeli na skutek zastosowania środka przymusu nastąpiło zranienie osoby policjant powinien takiej osobie natychmiast udzielić pierwszej pomocy medycznej. Zawsze udzielana jest pomoc lekarska kobiecie ciężarnej wobec której użyto środków przymusu. W przypadku wystąpienia szkody na skutek użycia środka przymusu bezpośredniego lub śmierci człowieka, policjant po udzieleniu pierwszej pomocy lub podjęciu działań medycznych jest zobowiązany do zabezpieczenia miejsca zdarzenia, niedopuszczenia w to miejsce osób postronnych i powiadomienia o fakcie dyżurnego miejscowej komendy oraz swojego przełożonego. Policjant w takim przypadku powinien też, w miarę możliwości, ustalić dane świadków zdarzenia.

Zobacz również serwis: Sprawy karne