Umowa zrzeczenia się zachowku

• Co to jest zachowek?
• Zrzeczenie się zachowku 

Co to jest zachowek?

Zachowek to określona ustawowo stała część spadku, która zawsze przypada określonym spadkobiercom zmarłego (tzw. spadkobiercom koniecznym). Jest to przejaw ochrony interesów majątkowych najbliższych członków rodziny spadkodawcy, a jednocześnie ograniczenia swobody testowania. 

Uprawnionymi do zachowku są: zstępny, małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Uprawnionym do zachowku nie jest więc rodzeństwo spadkodawcy czy dzieci rodzeństwa. 

Wymiar zachowku wynosi: 

• dla osób trwale niezdolnych do pracy lub małoletnich (na dzień otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy)– 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym,
• dla wszystkich pozostałych uprawnionych – 1/2 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym,

Jeśli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku w jednej z następujących form: 

• w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, 
• w postaci powołania do spadku, 
• w postaci zapisu, 
• w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, 

przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Właśnie w tym momencie, w którym uprawniony do zachowku nie ma jego pokrycia, może zwrócić się do spadkobiercy z roszczeniem o zapłatę na poczet zachowku w całości albo jego uzupełnienia.

Spadkobierca zobowiązany do zapłaty zachowku może dokonać tego dobrowolnie, jeśli zgadza się ze zgłoszonym względem niego roszczeniem. W przeciwnym razie, sprawy o zapłatę zachowku rozpoznawane są przed sądem w postępowaniu procesowym.

Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku. 

Zrzeczenie się zachowku 

Jednym z rozporządzeń na wypadek śmierci może być umowa zrzeczenia się dziedziczenia, zawarta pomiędzy spadkobiercą ustawowym, a przyszłym spadkodawcą. W ten sposób, strony za życia umawiają się na przyszłość, że spadkobierca ustawowy nie będzie dziedziczył po śmierci spadkodawcy, chociaż ma takie uprawnienie ustawowe. 

Dotychczas kontrowersyjna była kwestia dopuszczalności umowy zrzeczenia się zachowku. W orzecznictwie Sądu Najwyższego (uchwała SN z dnia 17 marca 2017 r., III CZP 110/16), dopuszczono zawarcie umowy zrzeczenia się prawa do zachowku na takich samych zasadach, jak przy zrzeczeniu się spadku. Uznano, że skoro zrzec się można całego spadku (a więc uprawnienia większego, dalej idącego), to także można zrzec się prawa do zachowku.

Powyższe wątpliwości zostały jednoznacznie rozstrzygnięte poprzez wprowadzenie przepisu w Kodeksie cywilnym, w którym jednoznacznie wynika, że zrzeczenie się dziedziczenia może być ograniczone do zrzeczenia się tylko prawa do zachowku w całości lub w części. Przepis ten obowiązuje od 22 maja 2023 roku. 

Umowa taka będzie szczególnie pomocna, w przypadku dużych majątków, planowaniu sukcesji przedsiębiorstwa, szczegółowemu rozplanowaniu losów spadku po śmierci spadkodawcy. W praktyce może stanowić ważny element zawierania kompleksowych umów rodzinnych. 

Umowa o zrzeczenie się zachowku będzie „działać” po śmierci spadkodawcy. Spadkobierca ustawowy, będący stroną tej umowy, nie może skutecznie dochodzić swoich uprawnień z tytułu zachowku, nawet jeśli nie znalazłby on pokrycia np. w uczynionej na rzecz tego spadkobiercy darowiźnie czy powołaniu do spadku.