Testament notarialny nie zawsze jest ważny. Jeden błąd i Twoja ostatnia wola przepadnie!

• Testament notarialny: Co mówią przepisy Kodeksu cywilnego (KC)?
• Na czym polega notarialna rejestracja testamentów w NORT?
• Jakie treści może zawierać testament notarialny?
• Jakie są zasady sporządzenia ważnych testamentów?
• Kto nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu?
• Kiedy możliwe jest odwołanie testamentu?
• Jak prawidłowo ustanowić wykonawcę testamentu?

Testament notarialny jest jedną z najbezpieczniejszych i najpewniejszych form wyrażenia swojej ostatniej woli. Dzięki sporządzeniu testamentu przed notariuszem, spadkodawca ma pewność, że dokument będzie miał moc prawną, zostanie właściwie zarchiwizowany i spełni wszystkie wymogi formalne przewidziane przepisami prawa. W niniejszym artykule szczegółowo omówimy przepisy regulujące testamenty notarialne, warunki ich ważnego sporządzenia, a także przesłanki mogące prowadzić do uznania takiego testamentu za nieważny.

Testament notarialny: Co mówią przepisy Kodeksu cywilnego (KC)?

Przepisy dotyczące testamentu notarialnego zostały szczegółowo uregulowane w Kodeksie cywilnym oraz w Prawie o notariacie. Kodeks cywilny w art. 950 przewiduje możliwość sporządzenia testamentu w formie aktu notarialnego, co czyni go jedną z najbezpieczniejszych i najbardziej wiarygodnych form rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Testament notarialny musi być sporządzony przez notariusza w formie aktu notarialnego, co oznacza, że jest dokumentem urzędowym, którego treść jest objęta szczególną ochroną prawną. Notariusz, jako osoba zaufania publicznego, czuwa nad tym, aby testament był sporządzony zgodnie z przepisami prawa, a jego treść odpowiadała rzeczywistej woli testatora.

Sporządzenie testamentu w formie aktu notarialnego gwarantuje nie tylko poprawność formalną, ale także wyższą moc dowodową w porównaniu do testamentów własnoręcznych czy ustnych. Dokument taki uzyskuje status dokumentu urzędowego, co oznacza, że jest on uznawany za wiarygodny dowód tego, co zostało w nim stwierdzone. W razie ewentualnych sporów dotyczących ważności lub treści testamentu, testament notarialny jest znacznie trudniej podważyć niż inne formy testamentów. Dodatkowo, testament sporządzony u notariusza może zostać wpisany do Notarialnego Rejestru Testamentów (NORT), co ułatwia jego odnalezienie po śmierci spadkodawcy i zapobiega ryzyku jego zagubienia lub zniszczenia.

Główne zasady dotyczące testamentu notarialnego:

• Możliwość sporządzenia testamentu notarialnego – każda osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych może sporządzić testament przed notariuszem. Testament taki uzyskuje status dokumentu urzędowego.
• Rejestracja testamentu – testament notarialny może, choć nie musi, zostać zarejestrowany w Notarialnym Rejestrze Testamentów (NORT). Rejestracja ma na celu zwiększenie bezpieczeństwa dokumentu oraz ułatwienie jego odnalezienia po śmierci spadkodawcy.
• Treść testamentu – testament notarialny może zawierać rozporządzenia dotyczące całości lub części majątku, zapisy, polecenia, powołanie wykonawcy testamentu oraz inne postanowienia, o ile nie są sprzeczne z przepisami prawa.

Na czym polega notarialna rejestracja testamentów w NORT?

Wspomniany wyżej wpis do Notarialnego Rejestru Testamentów (NORT) jest dobrowolny i dokonywany wyłącznie na wniosek testatora. Testament notarialny może zostać zarejestrowany bezpośrednio podczas jego sporządzania, w protokole przyjęcia testamentu własnoręcznego na przechowanie lub w oddzielnym protokole, jeśli dotyczy testamentu notarialnego sporządzonego wcześniej, lecz niezarejestrowanego. Testator ma prawo zmienić swoją wolę, żądając usunięcia wcześniejszego testamentu z rejestru i zarejestrowania nowego.

Rejestracja testamentu notarialnego w NORT jest dobrowolna, ale znacząco zmniejsza ryzyko jego zagubienia lub ujawnienia z opóźnieniem. Rejestr potwierdza jedynie fakt, że określona osoba sporządziła testament i zarejestrowała go, nie zawierając przy tym treści dokumentu ani danych spadkobierców. Wskazuje także kancelarię notarialną, w której można uzyskać wypis testamentu.

Jakie treści może zawierać testament notarialny?

Testament notarialny, jako forma aktu notarialnego, może obejmować szeroki zakres rozporządzeń spadkodawcy, o ile nie są sprzeczne z prawem. Zgodnie z art. 941 KC, rozrządzać majątkiem na wypadek śmierci można wyłącznie przez testament. Oznacza to, że testator w testamencie notarialnym może wskazać, kto ma odziedziczyć całość lub określoną część jego majątku. Dokument ten może obejmować m.in.:

• zapisy zwykłe (art. 982 KC) – polegają na tym, że spadkobierca zostaje zobowiązany do spełnienia określonego świadczenia majątkowego (np. wypłata kwoty pieniężnej, przekazanie przedmiotu) na rzecz oznaczonej osoby,
• zapisy windykacyjne (art. 981¹ KC) – możliwe tylko w testamencie notarialnym, powodują, że z chwilą otwarcia spadku wskazana osoba staje się właścicielem oznaczonego składnika majątku, np. mieszkania czy przedsiębiorstwa,
• polecenia (art. 982 KC w zw. z art. 983 KC) – spadkodawca może zobowiązać spadkobiercę lub zapisobiercę do określonego działania, które nie musi mieć charakteru majątkowego (np. opieka nad grobem, przekazanie pamiątek rodzinnych muzeum),
• powołanie wykonawcy testamentu (art. 986 KC) – czyli osoby, która będzie odpowiedzialna za wykonanie rozporządzeń spadkodawcy.

Testament notarialny daje też możliwość dokonania szczególnych rozporządzeń, takich jak wydziedziczenie określonej osoby (art. 1008 KC) czy ustanowienie zapisu windykacyjnego dotyczącego nieruchomości lub udziału w spółce. Wszystkie te postanowienia muszą być zgodne z obowiązującymi przepisami, w przeciwnym razie mogą zostać uznane za nieważne.

Jakie są zasady sporządzenia ważnych testamentów?

Prawo precyzyjnie określa zasady dotyczące sporządzania testamentów, zapewniając ich ważność i bezpieczeństwo prawne. Zgodnie z przepisami, testament może być sporządzony wyłącznie osobiście przez spadkodawcę – niedopuszczalne jest sporządzenie testamentu przez przedstawiciela czy pełnomocnika. Co więcej, testament może zawierać rozporządzenia tylko jednego spadkodawcy, co oznacza, że nie można sporządzić wspólnego testamentu, na przykład przez małżonków. Taki wymóg indywidualności ma na celu zapewnienie jasności i pewności co do woli testatora.

Przepisy prawa określają również, kto jest uprawniony do sporządzenia testamentu. Dokładne brzmienie przepisu art. 944 Kodeksu cywilnego to: „Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych”. Oznacza to w praktyce, że osobą uprawnioną do sporządzenia testamentu jest najczęściej osoba pełnoletnia (ukończone 18 lat) lub osoba, która przed ukończeniem 18 lat nabyła pełną zdolność (np. przez zawarcie małżeństwa).

Kto nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu?

Dwa artykuły Kodeksu cywilnego zawierają normy „negatywne” - czyli kto nie może być świadkiem testamentu:

Art. 956 KC - Przeszkody bezwzględne w byciu świadkiem testamentu:

Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu:

1. kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
2. niewidomy, głuchy lub niemy;
3. kto nie może czytać i pisać;
4. kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
5. skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.

Art. 957 KC - Względna niezdolność bycia świadkiem:

§ 1. Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
§ 2. Jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych w paragrafie poprzedzającym, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie [...]. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.

Jeśli przy sporządzaniu testamentu wystąpią naruszenia tych przepisów, testament może zostać uznany za nieważny.

Kiedy możliwe jest odwołanie testamentu?

Zgodnie z art. 943 Kodeksu cywilnego, spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i poszczególne jego postanowienia. Zrzeczenie się tego prawa jest nieważne. Odwołanie może nastąpić na trzy sposoby (art. 946 KC):

• poprzez sporządzenie nowego testamentu,
• poprzez zniszczenie dotychczasowego testamentu albo pozbawienie go cech ważności,
• poprzez dokonanie w testamencie zmian, z których jasno wynika wola odwołania.

Jeżeli spadkodawca sporządzi nowy testament, a nie zaznaczy wyraźnie, że odwołuje poprzedni, wówczas wcześniejszy testament jest odwołany tylko w zakresie, w jakim jego treść jest sprzeczna z nowym dokumentem.

W praktyce, gdy testament własnoręczny został złożony do przechowania u notariusza (art. 86 Prawa o notariacie), odebranie go przez spadkodawcę uważa się za wyraz woli jego odwołania. Nie dotyczy to jednak testamentów sporządzonych w formie aktu notarialnego, które zawsze wymagają formalnego odwołania w przewidziany prawem sposób.

Jak prawidłowo ustanowić wykonawcę testamentu?

Zgodnie z art. 986 § 1 Kodeksu cywilnego, spadkodawca może w testamencie powołać jednego lub kilku wykonawców testamentu. Osoba pełniąca tę funkcję musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych. Jeśli powołanych jest kilku wykonawców, a spadkodawca nie postanowi inaczej, zgodnie z art. 986 § 2 KC mają oni obowiązek działać wspólnie, zwłaszcza w sprawach przekraczających zwykły zarząd.

Zadania wykonawcy są określone w art. 987 KC: powinien on zarządzać majątkiem spadkowym, spłacić długi spadkowe, wykonać zapisy i polecenia wskazane w testamencie, a następnie wydać spadkobiercom majątek zgodnie z wolą spadkodawcy i przepisami prawa.

Wykonawca testamentu może przyjąć albo odmówić przyjęcia tej funkcji. Zgodnie z art. 988 KC, oświadczenie w tej sprawie składa się w sądzie w terminie miesiąca od dnia, w którym dowiedział się o powołaniu. Jeżeli wykonawców jest kilku, a spadkodawca nie wskazał inaczej, wszelkie czynności przekraczające zwykły zarząd muszą być podejmowane wspólnie. W razie sporów dotyczących czynności wykonawcy testamentu lub między kilkoma wykonawcami, ostateczne rozstrzygnięcie należy do sądu spadku (art. 990 KC).