Nieważność umowy a prekluzja dowodowa

Nieważność czynności prawnej

Przepisy prawa wiążą z wadliwością dokonywanych czynności prawnych rozmaite konsekwencje. Najdalej idącą jest sankcja nieważności bezwzględnej. Zgodnie z art. 58 Kodeksu cywilnego nieważne będą czynności prawne sprzeczne z ustawą albo mające na celu obejście ustawy. Odpowiednie przepisy mogą jednak niekiedy przewidywać inny skutek, w szczególności zastąpienie nieważnych postanowień czynności prawnej odpowiednimi przepisami ustawy. Jak stanowi art. 58 par. 2 Kodeksu cywilnego taki sam skutek będzie miała czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Nieważna będzie zatem umowa (jest to bowiem czynność prawna), która zostanie zawarta w formie ustnej, chociaż ustawa pod rygorem nieważności wymaga dla niej formy aktu notarialnego.

Naruszenie art. 58 Kodeksu cywilnego będzie skutkowało nieważnością czynności od samego początku. Czynność prawna dokonana z naruszeniem art. 58 po prostu nie wywoła zamierzonych skutków prawnych. Taka nieważność nastąpi z mocy samego prawa. Powołać na nią może się każdy, kto ma w tym interes prawny. Przy tym sąd powszechny jest obowiązany do uwzględnienia nieważności z urzędu (por. wyrok Sądu Najwyższego z 3 listopada 2010 r. o sygn. V CSK 142/10).

Nieważność czynności prawnej sprzecznej z ustawą lub zasadami współżycia społecznego będzie brana przez sąd pod uwagę z urzędu. Sąd jest obowiązany uwzględnić fakt nieważności nawet, jeżeli strona nie zgłaszała takiego zarzutu.

Zobacz: Interes prawny przy powództwie o ustalenie

Nieważność w procesie sądowym

Fakt, iż sąd z urzędu rozpatruje nieważność czynności prawnej nie oznacza jednak, że strona może zupełnie pominąć tę kwestie w czasie procesu cywilnego. W cytowanym powyżej orzeczeniu (V CSK 142/10) Sąd Najwyższy wyraźnie bowiem wskazuje, iż ocena nieważności czynności jest dokonywana w oparciu o materiał dowodowy zgodnie z przepisami prawa procesowego. Co do zasady więc sąd będzie orzekał w oparciu o dowody, które przedstawiła strona.